ou Nokia. Hy hou die skermpie naby sy gesig in die helder lig en druk die knoppies. Die nuwe geel pet op sy kop pas nie by die res van sy uitrusting nie: ’n T-hemp wat natgesweet en vol gate tussen sy blaaie vasklou, ’n blou Johnson-oorpakbroek, ’n paar moeë China shop-tekkies. Hy het van Leeu-Gamka af met die fiets getrap toe hy hoor die lorrie het omgeslaan, en hy is voorbereid op ’n gelukkie: Op die fiets se carrier is ’n leë koeldrankkrat waarin hy goed kan laai.
Nog ’n motor kom aangerammel en hou by die ander stil. Nog mense kom by. Een man het ’n leë lemoensakkie by hom. Ek het al gehoor hoe mense op ’n ongelukstoneel in die Karoo kan toesak en gryp wat te grype is, en dis toe nie net ’n storie nie.
“Nee, wat,” sê Sakkie. “Hier gat ons niks kry.” Hy het by sy broer Gert van die ongeluk gehoor. Per SMS.
Gert is ook hier. Nes Sakkie, is Gert werkloos. Gert se vrou, Drieka, werk by die winkel op Leeu-Gamka en toe sy van die ongeluk hoor, het sy vir Gert ’n SMS gestuur, en hy het weer vir Sakkie per SMS laat weet.
Die Freightliner het omtrent ’n halfuur gelede omgeslaan en hier staan al so vyftig mense met blinkgeswete gesigte na die wrak en staar.
Hoe almal so gou van die ongeluk uitgevind het, is seker maklik te verstane. Leeu-Gamka is ’n gehuggie langs die N1. Sodra ’n polisiebakkie met die blou lig op die dak aan by die polisiekantoor oorkant die Shell Ultra City se hek uitjaag, weet almal dis seker maar weer ’n ongeluk op die N1. Dis wanneer die selfone uitgehaal en daar gebel en ge-SMS word: Ongeluk. Laingsburg se kant toe. Kom.
Die vragmotor se bestuurder is nie beseer nie. Hy staan eenkant met ’n polisieman en gesels. Oor die vlakte op die tweespoorpad langs die treinspoor kom ’n donkiekar in ’n lugspieëling aangebewe. Twee ander polisiemanne wag tussen die wit-en-rooi lint en die vragmotor om seker te maak die mense begin nie die bottels bier optel en wegdra nie. ’n Insleeptrok is van Laingsburg af op pad om die wrak regop te trek en weg te sleep, maar die mense beweeg nie.
Hulle wag. Dit klink of almal mekaar ken, hulle noem mekaar op die naam. Iemand praat oor die lorrie vol Truworths-klere wat laas week naby Prins Albertweg-stasie omgeslaan het.
Een kêrel se selfoon lui. “Nee. Niks,” sê hy vir die een aan die ander kant. “Ons wag maar.”
Die donkiekar kom ’n entjie veld-in naby almal tot stilstand. ’n Oom en ’n tante klim af. Die tante bly by die karretjie staan, asof sy moet waghou oor die donkies. Die oom stap nader in ’n sakkerige kakiebroek met gelapte knieë, al agter sy skaduwee aan.
“Hallo, oompie Jan,” groet iemand.
Nog stemme groet hom.
“Oompie Jan is laat,” sê ’n ander een.
“Ek weet,” antwoord die oubaas, “maar my air time is mos op.”
Hy gaan staan tussen die ander, laat sak sy hande en maak die splinternuwe Truworths-gordel los wat sy broek bo hou, trek dit een gaatjie stywer en maak dit weer vas voor hy vra: “Wat het hier gebeur?”
Siele op wiele
Laatnag. Jy voel deur die donker na die radio op jou bedkassie. Dit is ingeskakel op RSG. Lorriedrywers bel van oral af na Ettienne Ludick, die aanbieder in die ateljee. Ouens met name soos Assegaai, Skaap, Pucman, Bontbaadjie.
“Naand, Ettienne,” groet ’n volgende een. “Dis Tank hier. Hoe gaan dit?” Op die agtergrond dreun ’n lorrie se enjin.
“Nee, dit gaan goed, Tank,” sê Ettienne. “Waar’s jy vanaand?”
“Ek sukkel nou hier deur Vryburg, Ettienne.”
“Wat het jy op die hart, Tank?”
“Man, ek wil net vir my vroutjie sê ek verlang baie na haar. Baie dankie vir ’n wonderlike naweek, my engel. Ek het jou ontsettend lief. Jy bly die warm bloed wat deur my are vloei. Jy bly my eerste keuse en sal altyd my eerste keuse bly.”
Tank groet en Ettienne gaan na die volgende oproep. Tommy. Hy is iewers tussen Colesberg en Springfontein. “Ek kan oor niks kla nie, Ettienne,” sê Tommy. “Die ongelukke is net te veel, man. Dit maak ’n mens so hartseer. Jy weet, ’n lorrie is vir my amper soos ’n lewende ding. Ek wil nie hê die ding moet seerkry nie. Almal moet mooi ry. Ou Skaap ook.”
Nog manne bel. Boeta. Diek. Kokkie.
“Dis Generaal hier, Ettienne,” sê ’n ander een.
“Hoe gaan dit, Generaal?” vra Ettienne.
“Nee, man, ons kyk noord. Ons kyk noord. Ek is sterk op pad Upington toe. Ek het nou net vier klein koedoetjies langs die pad gesien. Ek wil net vir Skaap sê: ‘Ons gaan julle Saterdag op Loftus opvreet, pel.’”
Freddie. Anton. Panado. Sakkie bel ook. “Die langpad is my woning en God is my koning,” bulder hy bokant die lawaai rondom hom uit. “Ek dien ’n lewende God. Ek’s lief vir almal.”
Jy sien vir Sakkie agter die stuurwiel sit. Miskien dra hy Croc-skoene en hang daar ’n houtkruisie aan die truspieëltjie links van hom, wiegend in die wind wat by die oop venster inwaai. Miskien is daar ’n Solly Ozrovech-Bybeldagboek of ’n pakkie Rough Rider-kondome in die slaapkajuit agter die sitplek.
“Naand, Ettienne,” groet die volgende stem. “Dis Gawie Jooste hier. Almal noem my sommer Blou Bul. Ek wil ook net vir Skaap sê hy moet lekker luister. Ek het hom al baie daar by Colesberg gekry. Dan drink ons maar ’n koffietjie, ek en hy.”
Willem. Tiekie. Ben. Hannes.
Een ná die ander kom die stemme uit die donker. Stemme wat na mekaar uitreik, stemme wat mekaar weer verloor terwyl die radio op die bedkassie se rooi liggie jou deur die noutes van die nag navigeer.
Die honde van die samelewing
Hannes beduie na die tamaai vragmotor en sleepwa wat by die Ultra City net buite Worcester staan. “Dit is ons huis,” sê hy. “Als wat ons het, is hier binne. Ons klere, als wat ons nodig het.”
Oor die oopte van die Quick Shop se kant af kom sy vrou, Daleen, aangestap met ’n groot bottel water in die een hand.
Hulle het vanoggend blikkies sousboontjies van meer as vyftig ton by ’n inmaakfabriek op Ashton opgelaai, waarmee hulle nou op pad Kaap toe is.
Hannes vat ’n diep trek aan ’n sigaret. Dis maar hoe dit met ’n heeltydse vragmotorbestuurder gaan: vandag hier, môre daar, oormôre tuis. Maar vir hom wat Hannes van Rensburg is, is dit anders: Hy het nie ’n huis nie. Hy en Daleen, met wie hy al nege jaar getroud is, woon al vir byna twee jaar so ál ryende in hierdie Freightliner met sy sleepwa en sy ses en dertig wiele.
Dag ná dag is hulle saam onderweg met ’n vrag iewers heen, en nag ná nag slaap hulle iewers langs die pad in die vragmotor.
“Ons is eintlik haastig.” Hy tik met ’n vinger op sy horlosie. “Ons moet halfdrie in die Kaap aflaai.”
Twee dae tevore was hulle op Kakamas, doer bo teen die Oranjerivier. Môre is hulle weer op pad George toe. In die laaste drie maande het hulle al meer as twee en veertig duisend kilometer afgelê – alles vir Hannes om tussen R15 000 en R20 000 per maand te verdien.
Daleen klim by die leertjie teen die vragmotor se hoë bakwerk op, hups vir ’n vrou van twee en vyftig.
Die kajuit is ruim binne, maar dis nie eens naastenby die grootte van ’n voorstedelike badkamer nie.
Bo-op die paneelbord staan twee bokse snesies: een vir hom, een vir haar. Byna soos op ’n vensterbank in ’n getroude paartjie se badkamer.
“Hier’s