se manier om jou voor te berei vir wat kom: Veg of vlug. Die belangrike ding om te onthou is dat ’n mens nie noodwendig beheer oor hierdie angs het nie. Waaroor jy wel beheer het, is die manier waarop jy optree in daardie “veg of vlug”-oomblikke (en selfs daarna).
Die sleutel tot sielkundige welsyn onder sulke omstandighede is om jou energie te bestee aan dit waaraan jy iets kan doen en nie te stres oor dit waaraan jy niks kan doen nie. As jy dít kan regkry, kan die lewensdruk wat so kronies knaag nie regtig vatplek aan jou kry nie en kan jy sonder onnodige sielkundige letsels deur die lewe kom.
Natuurlik is dit makliker gesê as gedaan. En moenie alleen voel nie. Die hoë voorkoms van angsverwante siektes oor die wêreld heen wys dat miljoene mense daagliks vrees dat iets aakligs enige oomblik met hulle kan gebeur. En die feit dat die kanse dat iets aakligs gaan gebeur besonder klein is, maak die angs nie minder akuut of minder skadelik vir jou geestesgesondheid nie. Algemene angs is daarom ook vinnig besig om major depressie (die kliniese term vir “erge depressie”) verby te steek as die algemeenste rede waarom mense sielkundige hulp gaan soek.
Met bogenoemde in gedagte sou niemand vandag vir Alison of Bridget veroordeel het as hulle aan algemene angs gely het nie. ’n Mens moet hulle bewonder vir die manier waarop hulle hul situasies hanteer, want bitter min mense sou dit kon regkry. Albei se gesindheid en optrede is sterk voorbeelde van hoe om beheer te neem oor dit wat jy wel kan beheer.
Alison was een van die eerste vroue wat haar verkragting en aanval oorleef het en openlik daaroor kon praat. Sy het in die proses die plakkaatmeisie geword, die voorbeeld van hoe ’n mens iets so onbeskryflik verskriklik kan hanteer. Tog is dit duidelik dat dit ’n lang en moeilike pad was. Om van so iets op te staan is nooit ’n feëverhaal nie. Sy erken byvoorbeeld dat sy aan depressie gely het.
Die belangrikste boodskap uit Alison en Bridget se verhale is dat ’n mens nie kan kies wat met jou gebeur nie, maar kan kies hoe jy dit hanteer. Alison het beheer lankal teruggeneem. Selfs nou, met die paroolaansoek van haar aanvallers, veg sy terug.
Bridget se optrede is vir my amper ’n perfekte voorbeeld van hoe ’n mens beheer neem oor dié dinge waaroor jy beheer kan uitoefen. Dit laat nie die probleem weggaan nie, maar op amper wonderbaarlike wyse kry sy dit reg dat dit nooit háár probleem raak nie. Sy het alles wat realisties moontlik is, gedoen om haar seun te help – nou is daar niks meer wat sy kan doen nie.
Nou bel sy die polisie wanneer mense haar in haar huis bedreig. Sy maak seker haar huis is beveilig en sy laat eenvoudig nie toe dat die gangs haar huis oorneem nie. Sy het tog geen beheer oor wat haar seun volgende gaan doen nie, en sy kan ook nie beheer wat ander mense gaan doen of hoe enige toekomstige situasie hom gaan uitspeel nie. Deurentyd bepaal sy haar dus by dit wat sy kan doen.
Onthou: Gedagtes in die verlede is gewoonlik rondom spyt en skuld gerangskik. Gedagtes in die toekoms is gerig op angs. Wat ’n mens uit beide Alison en Bridget se ervarings en lewensingesteldheid kan neem, is dat emosionele beheer gerig is op jou huidige optrede, op dit wat jy nóú doen. Nie dink nie, doen. Oor die verlede – of die toekoms – het jy geen beheer nie. Waaroor jy wél beheer het, is wat nóú gebeur.
Louis & Lise
Sinlose geweld
Soos ’n engel in die hel
Jackie van Zyl en haar man, Kobus, is in Mei 2003 in hul huis in Parkhurst in Johannesburg aangeval. Kobus, ’n prokureur, is in die kop geskiet en is nou blind en ’n kwadrupleeg, en Jackie is ’n voorbeeld van hoe mense voortbeur met die lewe ná hul storie van koerantplakkate verdwyn.
Elke oggend as Jackie van Zyl werk toe ry, is dit vir haar asof die koerantplakkate oor misdaad in neonletters teen die lamppale uitspring: vrou verkrag, pa vermoor …
Dis asof Jackie dit ópsoek: wie’s die nuwes wat nou óók in hierdie vagevuur beland het? Want sy weet: die misdaad, die aanval, is maar net die begin. “Die eintlike hel wág nog op die slagoffers. Hel in hoofletters.”
Háár hel is reeds ses en ’n half jaar aan die gang.
Op 1 Mei 2003 is Jackie en haar man, Kobus, in hul huis in Parkhurst, Johannesburg, deur twee gewapende rowers oorrompel. Ná ure se teistering is Kobus in die kop geskiet.
Hy, die eens briljante prokureur, is nou ’n blinde kwadrupleeg met erge breinskade, wat nie verder kan onthou as ’n halfuur gelede nie, wat sy eie vrou dikwels nie eens herken nie.
Jackie, sy mooi donkerkop, wat in desperate liefde by hom staan, hom versorg, haar lewe om hom laat draai.
“Ek het al soveel keer gewens ons was albei dood in daardie aanval. Dit sou ’n verlossing gewees het.
“Laat ek dit maar erken: ons twee wag om dood te gaan … en dis dalk jare van nou af.”
Almal het haar destyds aangeraai om Kobus in ’n inrigting te plaas. Sy’t vasgeskop. Sý sorg vir hom. Dié besluit het haar selfs van haar eie familie vervreem. Sy’t húlle ook daardie nag verloor.
Voor daardie gru-nag het die lewe wyd en oop gelê vir Kobus en Jackie van Zyl. Op 40 het hy pas met ’n nuwe loopbaan in inligtingstegnologie begin. Op 36 het sy jaar ná jaar die pryse by Volkswagen gewen as hul top-verkoper van vlootmotors. Die tyd was reg om met ’n gesin te begin.
Hulle’t altyd geglo hul liefde was onvernietigbaar. “Nou weet ek dit,” sê sy hartseer in die sitkamer van hul meenthuis in Bryanston. Die spore van daardie nag lê oor haar gesig, in haar bruin oë.
Háár naam was die eerste woord wat Kobus gesê het toe hy ná ’n maand uit sy koma wakker geword het.
“Kobus was stil, konserwatief, slim en baie beskermend teenoor my. Ek weer, sy Engelse, vrolike ekstrovert-vrou.”
Sy’t vir hom ’n motorfiets gekoop met sy 40ste verjaardag. Hul eerste naweekrit, drie weke voor die aanval, is nou haar kosbaarste herinnering.
Dis vir haar amper te moeilik om oor hul lewe te praat. Sy kon die nag voor ons onderhoud nie slaap nie. Dit het al die ou wonde weer oopgekrap. Sy moes weer kalmeerpille begin gebruik.
“Sien, I don’t deal with me, ooit. Dis makliker om net te fokus op Kobus. Ek het geen lewe nie. Dis net … werk toe, huis toe, Kobus. Ons twee is vasgevang in 2003. Daar’t ons lewe opgehou.”
Sy kry selfs nog die skerp reuk van haar aanvallers as sy saans weer en wéér uit haar bed opstaan om te gaan seker maak: hét sy die buitedeure gesluit?
Byna sewe jaar later speel alles oor en oor soos ’n gru-fliek in haar kop: die honde se gegrom, Kobus wat rondlig in die tuin, die rowers se voeteval, sy wat verskrik in die swembad spring en … sy bars in trane uit … snik dit uit: “Ek dink dít was die fout, want toe spring Kobus agterna en verloor sy bril en hy’s erg bysiende en dit kon dalk …”
Hoe verwýt Jackie haarself nie. Al daardie sê-nou’s vreet haar op. Die refrein van vier jaar se terapie – dis nie jou fout nie, Jackie – bly net woorde.
Al wérklikheid bly: hoe sy, rewolwer teen die kop, toekyk hoe Kobus vasgebind en aangerand word, hoe hy met hulle stoei sodat sy kan wegkom …
Dan: die finaliteit van die rewolwerskoot, Kobus se gehyg, daardie verskriklike oomblik toe sy later in sy oë kyk en sien: hulle is léég.
Haar skraal skouers ruk.
“Ek het nagmerries van daardie oë. Daar was net … níks.
“Dis die oomblik toe ek Kobus verloor het.”
Maar, herhaal Jackie, die heel ergste is nie die breekspul van daardie nag nie, dis die skerwe wat jy daarna nooit weer kan optel nie.
“Jy hoort nêrens meer nie. Selfs in ons kompleks vermy die mense ons. Die samelewing skram mos weg van gestremdes. Jy word ’n buitestander.”
Sy, wat so uitgesien het na moederskap, was oornag ’n ma vir haar man, sy primêre versorger.
“Dit voel vir my asof almal vergeet het ek is sy vrou.”
Kobus weet dit meestal óók nie.