Roux was ’n krombeen-boertjie wat sy twee liters wyn per dag gedrink en sy lande en vrou met strenge reëlmatigheid vir hul jaarlikse oeste geploeg het.
Maar hoewel hy teen elke wind en weer gehard was, kon Paul Roux nie die skok weerstaan nie toe yster-ruspes so groot soos die burgemeester se huis, die dorp ingekruip kom met ’n gesnork van rook en donder uit hul lelike snoete. Die aanblik van die Duitse invallers het hom sy verstand op die plek laat verloor; sy gesig het ’n idiotiese gestaar aangeneem; en sy mond het begin oophang in ’n kwyling van skrik wat jare lank sou duur.
Daar, in sy land, het Paul Roux op hande en knieë geval en viervoetig begin wegkruip na die koeie in sy stal. Asof hy homself wegsteek van mense het hy op die strooi tussen die breë warm lywe ingekruip, veilig by ’n moederlike selfbehaaglikheid onkundig van oorlogvoer.
Die bruin Jerseykoei naaste aan Paul Roux het hom vreedsaam besnuif. Sy het niks gevaarliker gedoen nie as herkou en saggies sug elke keer as haar krip leeg was, en af en toe het sy hom met haar geduldige tong gelek om die melk in haar uier aan te moedig.
Paul Roux het ongevoelig gebly vir al die pogings van die buitewêreld om hom sy menslike verstand terug te besorg. Die speeksel het aanhou drup van sy rukkende lippe, en sy gebrabbel het geklink kompleet soos ’n kalf se eerste mankolieke geblêr. So gou sy bure hom met geweld na sy bed in sy huis gesleep het, het hy na die stal teruggekruip. Nie te lank nie of hy het deur die strooi begin vroetel om hom welgeluksalig teen die kalm heup van die bruin Jerseykoei vas te druk: dit was asof hy haar uit al die ander as sy moeder uitgekies het. Sy vrou was later verplig en bring sy kos daar na die stal en bind hom vas aan ’n stoel sodat sy hom met ’n houtlepel kon voer. Soms het sy kwaad geword en die Jersey met ’n riem bygedam.
Die Beskawing het aangehou om die stal met afkeurende blikke binne te kom. Geleerde persone het Freudiaanse beswerings gemompel en geprofeteer dat alleen ’n tweede skok van gelyke hewigheid as die aanblik van die Duitsers, Paul Roux aan die mensdom terug kon besorg. Maar terwyl die jare verbyrol, en hy eers die terugtrekkende Duitsers getoon is, tóé die oorwinnende Amerikaners op nog groter tenks, die dorpenaars wat skreeu en vlae waai, en selfs hoe ’n ander man sy vrou voor sy oë besit – het Paul Roux se oë dof en bollend soos dié van ’n pasgebore kalf gebly, en sy lippe kwylrukkend soos tevore. Al die tyd het die Jerseykoei haar kouseltjies gekou en haar welriekende asem oor haar hanskalf geblaas wanneer sy hom moederlik lek. En vyf lange jare het Paul Roux se lande braak gelê.
Toe, een goeie môre net na Hitler se dood en die vredesluiting, moes die verstomde dorpenaars sien hoe Paul Roux uit sy stal uitgestap kom. Nadat hy by die kraan neergebuk het om ’n groenerige vuilis en ’n ruik van versuurde melk van sy gesig te was, het hy sy huis ingegaan en sy vrou en kinders gegroet soos ’n man wat so pas uit die dode opgestaan het.
Toe hy hoor dat pryse gestyg het tot tien keer meer as voor die oorlog, het Paul Roux gevloek. Daardie selfde dag nog het hy bewys dat die vyf jaar vir goed agter die rug was deur sy verpligtinge teenoor sy vrou en sy lande weer naarstig na te kom. Die volgende dag het hy aan sy familie aangekondig:
“Ons kan een van die koeie aan die slagter verkoop. Pryse is goed.”
Asof om homself te verduidelik, het hy bygevoeg:
“Ons kan die Jersey verkoop, die bruine wat in my oë geskyt het.”
3/’50
Gondel-deuntjie
In brons piazza San Marco glimlag ’n vrou teen die duiwe wat afsneeu uit die katedraal se somer-koepels. Haar plomp arms strooi saad en krummels, en roer die aardbolle wat haar grootse liggaam bedek met die see en land van Afrika, Asië en die ander vastelande gedruk op kaliko van die nuutste mode, bewyse van Demeter se ver en hooghartige reise. ’n Gehurkte fotograaf herhaal met hande en snorre die toeris-gefladder van duiwevlerke afgevlei van hul hemel van rococo goud. Die warm son giet sy olie-geel glas oor die vet, swetende vrou, oor stad en lagune.
In die palazzo se sombere gange wandel ’n meisie voor die meesterwerke vir ’n tyd lank in mummi-fikasie van die tyd gered. Sy staar na elke skildery op dieselfde haastige, soekende wyse, ’n mandoliene in haar bewende hand en haar mond nog steeds gevlek met granaatappel-rooi.
Toe sy die marmertrappe afdaal, skeur die skielike son haar mond tot heftige gebloei in haar asbleek gesig. Skraal en bang in haar swart rok en hare haas sy oor die piazza waar die diamantplaveisel die brons leeu se brul matematies herhaal.
“Kom, moeder,” fluister sy.
Die vrou draai om, in statige verwatenheid omring sy haarself met wentelende heelalle. ’n Duif bly sit op haar goue hare: ’n grys, watte-omhulde siel.
By die kaai wag ’n gondel met slanke skoen-kurwes wat uitnooi tot magiese loop op water. Die gondelier se leeragtige gesig word gedurig verteer deur gape onderwyl hy sy passasiers in hul karmosyn kussings inhelp. Bo sy swart broek en wit bloese is alleen sy strooihoed vrolik met linte, sprekend van die gebruiklike aanmoediging verleen aan die rite sonder keuse.
Terwyl hulle in die kanaal onder die donker boog van die Brug van Sugte deurgaan, neem die meisie haar mandoliene op haar skoot en laat die bewing van haar vingers oorvloei in die trilling van die snare. Kristaldruppel na kristaldruppel drup haar treurigheid af in die water wat flikker met groen en amber vlamme. En klim tussen strenge mure en seniel-grynsende vensters, op na die hemelsblou son. En sterf, sug weg tot lig alleen bly, onvermurfbaar op water, steen, lug. By elke luie voorwaartse leun en roei word die gondelier se gesig verrimpel deur nog ’n leeragtige gaap.
Die vrou neem die duif tussen haar handpalms en gooi haar hoof agteroor om met hesig-onbeskaamde stem te sing. Dit is ’n romantiese en welbekende gesig waar oos en wes mekaar pralend-amfibies op water en land ontmoet; die gondel met sy musikale vrag dra die stad se bewondering soos ’n armband iedere keer as dit onder die slanke boog van ’n brug deurgly. Langsaam sirkel die gondel verby paleise, markbote en die luisterryke skares op parade; sirkel deur die stollende namiddag, altyd nader aan die middel van die stad waar getye en winde verrot in ’n maalgat van stom vergete.
Een vir een breek die snare van die meisie se mandoliene. Haar ooglede val swaar en toe, en terwyl haar wysvinger swakkies die een oorblywende akkoord sing, eentonig oor en oor, loop haar mond leeg van kleur. Die vrou hou trots aan met sing. Van haar handpalms se geskulpte gestreel oor die duif, en van die gulhartige heuwel van haar bors en keel, styg haar stem soos ’n blom herhaaldelik gebore in vleeskleurige blare. Met elke gaap van die gondelier gly die gondel dieper in in die skemerhart van die stad; in in nou kanale waar afval in nare ruike drywe, gekronkel om grysbeskuimde huise waar selfs die see se skurende gety en die skoon vee van die wind verlore geraak het in die doolhowige baarmoeder van koors en uitgewasemde awenddaal.
Die laaste snaar van die mandoliene breek.
“Moeder,” snik die meisie, en syg oor die rand. Die gebreekte snare sleep en haar neergestorte hare sleep swart in die water, swart doodskleurig soos die gondel wat onherroeplik koers na die nag. Die duif ontsnap van tussen die vrou se hartvormige hande en wiek saggies op in die donkerende lug, terug na haar nes in die vergulde dom. Dan eers hou die vrou op met sing. Sy leun vorentoe, lig die doodsbleek meisie op en neem haar teen haar bors en beweeg nie weer nie. Nag kom met sy sluiers van rookgeskroeide slym. Die gondel kan nie gesien of gehoor word nie.
Elke môre, van ver oorkant die lagune, van tussen die sipres-gekroonde eilande waar die see die fabelagtige skubbe van visse laat glinster, kan gesien word hoe die gondel terugkeer na die stad, gebore uit die stralekrans van die stygende son.
3/’50
Die padda en die maan
Op ’n nag is ’n padda getref deur die skoonheid van die maan.
Ek dink ek is verlief, het hy homself wysgemaak, terwyl hy sy groot Italiaanse oë rol. Maar toe hy probeer naderkom en haar silwer weerskynsel soen, het hy alleen daarin geslaag om swart rimpels op die wateroppervlak op te skop en ’n nare ruik van die moeras te laat opstyg. Dit het gelyk of die maan in afgryse van hom vlug; van verrotte poel tot verrotte poel.
Terwyl hy liefdekwake