kon vorm van ltgenl Louw se beoogde eenheid.
Dit was ’n uitmergelende keuringskursus waarin die Rhodesiese instrukteurs geen genade aan die Suid-Afrikaners betoon het nie. Die groep is blootgestel aan gevorderde vernielingswerk, seinwerk en valskermspring (vir dié wat gekwalifiseerde springers was). Dit is opgevolg met gevegdrills op kleinspanvlak, rotsklim, abseilwerk en spoedmarse met swaar pakke.
In Suid-Matebeleland is die kursusgangers aan ’n ontsnap-en-ontwykingsoefening onderwerp. Hulle is dae lank in ’n klein sel opgesluit met byna geen kos nie en aan ondervraging onderwerp. Uiteindelik is hulle in ’n spoorwegbeestrok weggevoer, maar hulle het uitgebreek en gevlug. Breytenbach is in dié fase gevang en aan ’n reeks ondervragingstegnieke onderwerp waarin onder meer ’n sak oor sy kop getrek is, hy deurentyd wakker gehou is en koue water snags oor hom uitgegooi is.
Diegene wat die toetse deurstaan het, is na die Zambezi-vallei waar hulle by die Chewore-rivier ’n oorlewings- en spoorsnykursus gedoen het. Daarna is hulle Kariba-dam toe vir die laaste fase van hul opleiding. Net ’n hand vol kandidate het die keuringskursus geslaag, onder wie Breytenbach, Yogi Potgieter en Pep van Zyl.
Die suksesvolle kandidate het hul SAS-barette en lyfbande ontvang tydens ’n geselligheid wat in Salisbury (vandag Harare) by die SAS-hoofkwartier gehou is. Daarna het hulle na Suid-Afrika teruggekeer. Niemand het geweet wat die volgende stap sou wees nie, maar Breytenbach was teen dié tyd soos ’n oorgehaalde veer. Hy was vasbeslote om dieselfde keuring op eie bodem aan te bied sodra Suid-Afrika se eie SAS-tipe eenheid formeel goedgekeur word.
Die ontstaan en vestiging van ’n spesialis- onkonvensionele gevegseenheid in die SAW sou ’n geïntegreerde proses wees met meer as een faktor wat ’n rol speel. Daar sou uiteindelik ’n eenheid gebore word wat geheel en al van enige bestaande eenheid in die SAW verskil het.
Maar heelwat water sou nog in die see moes loop voordat hierdie ideaal verwesenlik kon word. Die wegbreekstaat, Biafra (deel van Nigerië), was in hierdie stadium vir baie Suid-Afrikaners ’n onbekende naam. En dit was daar waar ’n konflik aan die kook was wat ’n beslissende invloed sou hê op die stigting van ’n soort SAS-eenheid in Suid-Afrika.
2
Vreemde bestemming: Biafra
Ver noord van Suid-Afrika, in Nigerië, het ’n burgeroorlog gewoed. Die konflik het begin nadat kol Chukwuemeka Ojukwu, militêre goewerneur van dié land se oostelike streek, die gebied op 30 Mei 1967 eensydig onafhanklik verklaar het. Aanvanklik was daar geen noemenswaardige reaksie nie, maar geleidelik het skermutselings tussen magte van die nuwe Republiek van Biafra en Nigerië se militêre regering ontstaan, wat weldra in ’n volskaalse burgeroorlog ontaard het.
Biafra het skamele militêre toerusting gehad en boonop het Nigerië sy hawens dadelik geblokkeer. Die wegbreekstaat met ’n bevolking van 14 miljoen het nou te staan gekom teen die res van Nigerië se 41 miljoen. Net vier Afrikastate – Gaboen, Zambië, Tanzanië en die Ivoorkus – het Biafra amptelik erken. Frankryk en Portugal het die nuwe staat in die geheim gesteun. Militêrgewys het dit na ’n hopelose situasie vir die Biafrane gelyk, maar tog het die oorlog vir langer as twee jaar voortgeduur.3
Genl Fritz Loots (toe direkteur MI) is vroeg in 1969 na die Angolese hoofstad, Luanda, om sy Portugese eweknie te besoek. Een middag is daar ’n onverwagte klop aan sy hotelkamerdeur. Dit was twee swart mans. Ons is weermagoffisiere van Biafra, het hulle die verbaasde Loots meegedeel. Hy het die situasie uitermate vreemd gevind. Twee Wes-Afrikane wat wil beraadslaag met ’n offisier van die SAW was nie alledaags nie. Ná die aanvanklik hoflike gesprek het hulle tot die kern van die saak deurgedring: Biafra soek hulp van Suid-Afrika – wapens, ammunisie, springstof, myne en mediese voorraad.
Terug in Suid-Afrika het Loots die situasie aan die destydse minister van verdediging, PW Botha, gerapporteer. Dié wou weet wat Loots aanbeveel. Suid-Afrika moet die Biafrane help, het Loots gesê. Botha het getwyfel of die verskaffing van wapens sou help omdat Nigerië te sterk vir Biafra was. Loots het egter daarop gewys dat hulp aan Biafra geslote deure vir Suid-Afrika na ’n paar ander Afrikalande asook na Frankryk kon oopmaak.
Loots het beplan om Biafra met koverte logistiek sowel as militêre opleiding by te staan. Die behoefte aan ’n spesialemagte-eenheid kon moontlik in hierdie tyd reeds by hom begin posvat het. ’n Hoogs klandestiene taak soos guerrillaopleiding in Biafra het immers nie binne die reikwydte van ’n gewone weermag geval nie.
As eerste stap het hy iemand gesoek wat vir die geheime sending opgewasse was. Jan Breytenbach (intussen bevorder tot majoor) se naam het weer eens na vore gekom. Loots het hom versoek om ’n driemanspan vir die sending saam te stel. Breytenbach het eerste vir Yogi Potgieter gekies, wat in 1967 die Rhodesiese SAS-keuring saam met hom geslaag het. Trevor Floyd (van 1 Valskermbataljon) was sy volgende keuse. Hy het Trevor gevra om nog een te nomineer, en só het FC van Zyl (’n medevalskermsoldaat en Trevor se boesemvriend) die derde lid geword.
Breytenbach het die bestemming vir sy span tot aan die einde geheim gehou. Ons gaan Angola toe om Portugese soldate op te lei, het hy gesê.
Breytenbach is eers sonder sy span Biafra toe om verkenning te doen. Dit het deeglike beplanning geverg omdat die hele gebied beleër was. Om sekerheidsredes het hy via Parys, Frankryk na Gaboen gevlieg. Jack Mulloch, wat in Rhodesië gesetel was en sy eie vloot DC7-vliegtuie besit het, het Breytenbach op sy eerste vlug self vanaf Gaboen na Biafra geneem. Hulle het ná donker opgestyg en op ’n gevaarlik lae hoogte gevlieg om die Nigeriese radar en aanvalsvliegtuie te ontduik. Uiteindelik het hulle sonder voorval op Biafra se Uli-lughawe geland.
Die Biafrane het gemeen Breytenbach gaan al hul probleme help oplos en het hom hartlik ontvang. Dit het voorgekom of hulle militêr goed georden is. Eers toe hy daarop aandring om die “front” te inspekteer, het hy agtergekom die ontplooiing aan die Imo-rivier laat veel te wense oor. Pleks dat hulle met hul militêre tekortkominge ’n guerrillaoorlog voer, het die Biafraanse offisiere hulle vir ’n konvensionele oorlog ingerig. Breytenbach was verstom dat hulle steeds staande kon bly.
In Suid-Afrika was Trevor, FC en Yogi steeds onder die indruk dat hulle Angola toe gaan. Trevor en FC was op ’n kursus toe hulle opdrag kry om burgerlike klere aan te skaf en in Pretoria by Breytenbach aan te meld. Trevor het ’n wit pak met ’n bypassende hoedjie gekoop. Dit het hom soos ’n “Mexican gangster” laat lyk, het hy gesê. Hy het egter gereken hy is reg geklee om op die voorgenome reis onopsigtelik met sy reisgenote saam te smelt.
Die aand voor hul vertrek verras Breytenbach hulle met die nuus dat hulle nie Angola toe gaan nie, maar Biafra toe. Geeneen van hulle het al ooit van Biafra gehoor nie. Toe hy sê dat dit in Nigerië is, het hulle ook nie geweet waar dit is nie. Boonop moet hulle via Frankryk soontoe vlieg.
Yogi, wat laaste vertrek het, sluit in Frankryk by die groep aan en hulle vlieg saam na Libreville, Gaboen. Alles het vlot verloop, behalwe dat – sonder dat enigeen in die saak geken is – ’n onbekende Britse lid met die kodenaam Spuds aan hulle toegedeel is.
In Biafra was baie opleiding en herskommeling hul voorland. Die Biafrane het volgens tradisie net offisiere opgelei. Die betrokke offisier soek dan vir hom troepe uit, lei hulle self op en daarna gaan veg hulle. Die offisiere kon baie noukeurig vir Breytenbach op ’n kaart aandui waar die vyand is en waar hul eie troepe se posisies is. Maar wanneer hy die posisies gaan verken het, kon hy nooit ’n enkele soldaat op die aangeduide plek vind nie.
Die Suid-Afrikaanse opleidingspan het met groot ywer aan die werk gespring om die Biafran Organisation of Freedom Fighters (BOFF) as guerrillas op te lei. Met Malloch se ondersteuning is Suid-Afrikaanse militêre uitrusting weekliks na Uli-lughawe gevlieg: vragte ammunisie, 7,62 mm-gewere, masjiengewere, mortiere, landmyne en teenpersoneelmyne. Die span het tot hul verbasing ontdek dat daar wel troepe was wat oor heelwat potensiaal en deursettingsvermoë beskik het.
Om te toets of die opleiding suksesvol was, het Breytenbach besluit om sy span saam met die troepe te ontplooi. Hy en Trevor het self die vyandige Nigeriese grondgebied verken. So het die span by gevegte op die walle van die Imo-rivier betrokke geraak waar Breytenbach in die maag gewond is – blykblaar nie te ernstig nie want Yogi se mediese kennis was genoeg om hom te behandel.