янына барып, су эчеп килделәр.
– Хәзер наратлар үскән үзәннең икенче ягына чыгабыз, – дидем мин, кулым белән ишарә ясап. – Әле онытып торам икән: исән калган кабер өстенә куярга сулы банка белән ике-өч бакча чәчәге дә кирәк булачак. Минем машинада йөри торган намазлыкны да алырга онытмагыз!..
Балалар алып килгән әйберләрне барлагач, без, гөлҗимеш, бөрлегән үскән урыннарны читләтеп үтеп, Кот Чокырының зираты ягына юнәлдек. Бераз аскарак төшкәч, бодай басуының читендә таш өеме күренде. «Аллага шөкер, таратып бетермәгәннәр икән әле», – дип сөенеп куйдым мин.
– Менә бу ташлар зираттан могҗиза белән исән калган бердәнбер кабер өстендә ята. Моннан җиде-сигез ел элек унынчы сыйныф укучылары белән җыеп өеп куйган идек аларны. Тимер казыкка беркетелгән калайга «Кот Чокыры авылының зиратыннан калган кабер урыны» дигән язу да язып куйган идек. Өченче ел көз көне бирегә килгәч, мин ул язуны күрмәдем. Ярый әле ташларын таратып атмаганнар!
Без чәчәкләр утыртылган сулы банканы ташлар арасына урнаштырдык. Бераз тын торгач, мин сүземне дәвам иттем:
– Илленче еллар уртасында, бу якка әти белән печән чабарга килгәндә, алты кабер урыны саклана иде әле. Ял иткән чагында әти авыл тарихы турында сөйләде, зират урынын күрсәтте. Мин алтынчы сыйныфта укыганда, көчле тракторлар бу урыннарны сукалап ташлаганнар иде инде. Тракторчылары МТСтан җибәрелгән кешеләр булган икән, дип сөйләделәр соңыннан. Башкаларыннан читтәрәк торганлыктан, бу кабергә бәхет елмайган. Ләкин озаккамы? Монысын әйтү кыен. Бигрәк тә хәзерге заманда. Тагын бер шигыремне искә төшерим әле:
Бу урынны күпләр урап уза:
Шомлы җилләр исә төньяктан.
Каргалар да оя кормый язын,
Авыл халкы юлны оныткан.
Иске зират. Тынлык сакчылары –
Кычытканнар – юлны бүлгәннәр.
Карт имәннәр, кыйбла якка карап,
Башкайларын түбән игәннәр.
Мин чарасыз калып басып торам
Аунап яткан ташлар каршында.
Җаннарыма урын таба алмыйм,
Әллә нинди уйлар башымда.
Шәҗәрәмнең башы түгелме, дип,
Һәрбер ташны карыйм чүгәләп.
Мүкле ташлар дәшми, йөзен чыткан,
Авылдашларыма үпкәләп.
Онытылган авыл, каберстан…
Иң яманы: хәтер калмаган.
Әй кешеләр! Нигә онытабыз соң
Китәселәр барын дөньядан…
Беркем белми гомер йомгагының
Кайчан, кайда сүтелеп бетәсен.
Тик шунысын телик: беркемне дә
Онытылган зират көтмәсен!
Ә хәзер мин догалар укып алырмын. Сез машина янына чыга торыгыз! – дидем мин, шигырьне укып бетергәч. – Калганнары турында икенче килгәндә сөйләшербез. Әле безнең авыл зиратына да керәсебез бар бит.
Мин, намазлыгымны тигез урынга җәеп куйгач, кыйбла ягына карап, үзем белгән догаларны укырга керештем…
…Ашап-эчеп алганнан соң, машина авыл зиратына таба элдерде.
Комлы Ызан зиратында
Авылымның