б, каб не… каб не чалавечыя сыны.
– Ён… – Лель кашлянуў і выправіўся: – Мы, то бок… хочам дапамагчы. Выправіць тое, што сталася з возерам, з краем. Праўда.
Дзяўчо заўважна задумалася, зноў з сумневам зірнула на зялёны агонь, на лютніста, пасля, ацэньваючы, на Леля і зноў на Йурая – з недаверам. Лютніст варухнуў цёмнымі бровамі.
– Выправіць тое, што здзейснілі тут чалавечыя сыны, – удакладніў ён, паставіўшы на струнах лютні пералівісты росчырк. – Што твае прадзеды здзейснілі тут. Так.
Лель зноў неспакойна пакруціўся на месцы. Йурай, падобна, не бачыў асаблівай розніцы паміж прашчурамі і нашчадкамі. Можа быць, у вачах насельнікаў Курганова Поля, жыцці якіх доўжацца стагоддзямі, гэтая розніца і незаўважная, і многія пакаленні чалавечых сыноў для іх, праз доўгажыхарства, зліваюцца ў адно.
Але ўсё-такі не дужа справядліва вінаваціць дзяцей за ўчынкі іх бацькоў. А тым больш асуджаць праўнукаў за правіны прадзедаў.
– Смелыя словы, – сказаў Йурай, насмешліва зірнуўшы на Леля, які паспрабаваў гэтую думку выказаць услых, прычым, як звычайна, няўклюдна. – Але цябе, прынамсі, асуджаюць за твае ўласныя ўчынкі.
«Зараза ты», – змрочна падумаў Лель, патаемна спадзеючыся, што з’едлівы лютніст зможа лёгка прачытаць ягоныя думкі. Але Йурай толькі трасянуў валасамі, дзынкнуўшы завушніцай, і твар у яго быў непранікальны.
– Я… чула, як ты спяваў, – гаварыла, між тым, дзяўчо, сціскаючы кулакі. – Пра меч з халоднага жалеза там, на востраве. Быццам бы праз гэта, праз нас усё пачалося. Але… тут жа не было бітваў, можа, век. То як жа…
– Прошчы паміраюць павольна, – нехаця патлумачыў Йурай. – Атрута ў іх збіраецца доўга, перш чым прарвацца, як гной у ранцы. І чары нашы адразу не згасаюць. Чапляюцца за аскепкі, за водгаласы. Пакуль не знямеюць канчаткова.
– Але… – дзяўчо зрабіла пару асцярожных крокаў да агню. – Ты можаш яе… ну, гэтую вашу прошчу, ажывіць? Каб усё было як раней?..
Яна з такім шчырым спадзяваннем углядалася ў лютніста яснымі шэрымі вачыма, нават, здаецца, дыханне затрымала, быццам чакала, што зараз, вось-вось чарадзей узмахне вострым рукавом – і адбудзецца цуд. Йурай толькі пакруціў галавою.
– Ніколі так не бывае, дзіця, – адказаў спакойна. – Каб стала ўсё, як было.
Адказ яе не дужа суцешыў: дзяўчо расчаравана ўздыхнула і апусціла пагляд.
– Я хачу памагчы, – мовіла яна і спадылба глянула на зялёны агонь. – Чуеце вы, нелюдзі? Я змалку ў ваколіцы палюю, сцежкі ведаю. Ну і страляю няблага, як што.
– Ну? І ў пачвару пацэліш? – спытаў, звузіўшы вочы, Йурай і скоса зірнуў на Леля, так што апошняму стала трохі ніякавата.
– А што, – дзяўчо паціснула плячыма. – І пацэлю. Як трэба будзе.
І дадала, прыпячатваючы адразу і навечна:
– Гэта – мой дом.
Яе звалі Ружанай – яна назвалася, асцярожна ўссеўшы побач з зялёным агнём, якога заўважна пабойвалася. Умацаванае селішча па дарозе на поўнач якраз-такі і пабудавалі людзі, што збеглі некалі ад заклятага возера, і бацька яе быў