эди.
У қишлоқдан Тошкентга қочди, изидан қувдим. У Берлинга учди, мен ҳам йиллар ўтса-да, ортидан келдим. Тўрт йил кўришмадик, тўрт йил…
Қирқ йилдай оғир ўтди… Ўлиб қолай дедим.
Ўлим!
Мендан кўра Лола бир бор унинг нафасини туйган.
Отасининг пичоғидан.
Чучварадай кичик қулоғида тиртиғи ҳам бор.
“Тишларимнинг изини отанг кўрсатиб кетган”, – дердим кулиб. У жилмайиш ўрнига маҳзун тортарди.
Ҳозир Берлинда ўша пайтлардагидай беғубор кулишни, йиғлашни, севишни ва маҳзунлашишни унутмадими?
“Йўқчиликдан… шунга ичади булар, бутун қишлоқ алкаш бўлиб қолди”, – дерди уруш кўриб-кўрмаган чоллар оғзидан ароқ сасиб. Эски колхозчилар бари. Улар ҳозир эса қарилик пулининг ярмига ичар, ярмига эса невараларини боқарди. Ишсиз сўқимдай ўғлини сўкарди. Колхозни еб-битирганларни ҳам бўралатишарди. Ленинни қўмсарди: “Ахир, ноннинг нархини копейка қилган! Қани шундай катта!”
Нон ва очиқ кун бўлса бўлди, бошқа ўй ортиқча чолларга.
Мен шу чолларнинг оғзини тупроқ билан тўлдиргим келади. Ўзимни босаман, ичимни эса йўқ. У номаълум кучнинг измида.
Мен улар ортидан кетиб борардим, гўёки шунинг учун яшардим.
Лола, эсингдами, гоҳида зардоли дарахти отангга чидаш бермасди, эплаб бўлмай қолганда ҳўкиздай сапчирди ва арқонни узиб қочарди қутурган мол каби.
“Бор-эй сасиб кетибсан” деб, кетига шохчаси билан тепарди дарахт бечора жирканиб. Шунда онанг билан бизнинг ҳовлига қочиб чиқар, момом жонҳолатда сизни кўздан пана жойга, сандал остигами, картон қутиларгами, яширарди. Сенинг бир бурда бўлиб, ҳиқиллаб жун гиламу қоғозлар орасида беркиниб ўтиришингни кўриш мен учун даҳшатли эди. Иякларинг титрар, лабларинг учар, юрак уришинг эса бутун оламга эшитилаётгандек дукилларди.
“Оталар шундай бўлса, менга ота керак эмас”, – дердим. Ҳа, шундай дердим!
Ота – мўъжиза, ота – куч, ота – ҳаёт! Мен шундай деб билардим “ота” сўзининг маъносини. Лола энг азиз номдан, мўъжизадан қочарди.
У отаси тезроқ ўлишини истарди: “Бир кун тонгда турсагу, у ўлиб ётган бўлса, кейин биз ҳеч нимадан қўрқмай онам билан ухласак, туриб овқатлансагу, сўнг яна хавотирсиз ухласак!”
Буни эшитиб даҳшатдан кулардим.
Отам тирик бўлса, маст-аласт пичоқ билан баданимга ўз расмини чизса-да, рози бўлардим ва бахтли санардим ўзимни шу сурат билан.
Лола эса “ота мўъжизаси”га ўлим тиларди. “Илоҳим, отам ўлиб, онам унинг пичоғидан қутулсин! Омин”.
– Бобо, отангиз баданига пичоқ билан “Қизил Ватан” деб ёзгани ростми?
– Ким айтди?
– Шоди чўлоқ.
– … ебди чўлоқ. Ундан кўра кампирига эҳтиёт бўлиб юрсин, ҳаммаёғи осилиб қолибди. Ўлади бугун-эртан…
Чиндан Шоди чўлоқнинг уйидан шом маҳал товуш чиқади: “Момо-о-в, момом…”
Бориб, “момом”лаб йиғлаб эмас, бақириб келдик.
“Кампир энди етмишга чиқувди, жигари панд берибди”, – дейишди.
Жигаримдан яна қўрқиб қоламан. Қаерда бўлади ўзи бу занғар!
Кўп ўтмай Лоланинг отаси ҳам жигардан ўлади. Қуриб тугаган экан,