Ха-Джун Чанг

Иқтисодиёт қандай тузилган


Скачать книгу

Шундай қилиб, талабнинг пастга силжишини тўхтатадиган ҳеч нарса қолмади.

      Энг ёмони, олтин стандарти марказий банкларга пул эмиссиясини оширишга имкон бермади, чунки бу ҳолда валютанинг қадрсизланиши хавфи мавжуд эди. Чекланган пул массаси шароитида кредит жуда камдан-кам ҳолга келди, бу эса хусусий сектор фаолиятига тўсқинлик қилди ва шу билан талабни янада пасайтирди.

      Ислоҳотлар бошланди:

      АҚШ ва Швеция ўрнак кўрсатмоқда

      Буюк депрессия капитализм тарафдорларида унутилмас таассурот қолдирди. Ундан кейин аралашмаслик доктринасини умумий рад этиш ва иқтисодий тизимни ислоҳ қилишга жиддий уринишлар бошланди. Депрессия энг кучли таъсир кўрсатган ва энг узоқ давом этган Қўшма Штатлардаги ислоҳотлар айниқса катта ва кенг кўламли бўлди. Президент Франклин Рузвельт даврида қабул қилинган "Биринчи янги битим" деб номланган дастур (1933-1934) банкларнинг тижорат ва инвестиция бўлинмаларини ажратди (1933-йилдаги Гласс-Стеагалл қонунига биноан), кичик омонатчиларни банк инқирозидан ҳимоя қилиш учун суғурта тизимини яратди. Қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш кучайтирилди (Қимматли қоғозлар тўғрисидаги Федерал қонунга биноан), қишлоқ хўжалиги кредит тизимини кенгайтирди ва мустаҳкамлади, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига кафолатланган минимал нархларни белгилади, инфратузилмани ривожлантиришга кўмаклашди (масалан, Гувер тўғони қурилди. Буни 1978-йилда Кристофер Рив бош ролни ижро этган"Супермен" фильмида кўриш мумкин) ва бошқалар.

      Иккинчи янги келишув (1935-1938) янада кўпроқ ислоҳотларни амалга оширишга муваффақ бўлди, жумладан, ижтимоий таъминот тўғрисидаги қонун (1935), кекса ёшдаги пенсия ва ишсизликдан суғурталашни жорий қилди ва Вагнер қонуни (1935) касаба уюшмаларини мустаҳкамлади. Яна бир муҳим ислоҳотларни амалга оширган давлат – Швеция. Аҳолининг 5 фоизини ишсиз қолдирган либерал иқтисодий сиёсатдан жамоатчиликнинг норозилигидан фойдаланган социал-демократик партия 1932-йилда ҳокимият тепасига келди. Бу ерда даромад солиғи бугунги кунда ушбу солиқнинг асоси ҳисобланган мамлакат учун ҳайратланарли даражада кеч жорий этилган (таққослаш учун, Буюк Британия 1842-йилда даромад солиғини жорий қилган ва, Ҳатто қатъий равишда солиққа қарши бўлган АҚШ ҳам 1913-йилда уни ундира бошлаган).

      Шу тариқа олинган даромадлар фаровонлик давлатини барпо этишга (1934-йилда Швецияда ишсизликдан суғурта жорий этилди, кексалик пенсияси оширилди) ва майда фермерларга ёрдам беришга (фермер кредитлари кенгайтирилди ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига кафолатланган минимал нархлар белгиланди). 1938-йилда марказлашган касаба уюшмалари ва ишчилар уюшмалари саноат можароларини тинч йўл билан ҳал қилиш йўлини ўрнатган Салтьшебаден битимини имзоладилар. Бошқа давлатлар капитализмни ўзгартиришда Қўшма Штатлар ва Швеция каби узоққа бормадилар, аммо уларнинг ислоҳотлари Иккинчи жаҳон урушидан кейинги келажак қиёфасини олдиндан белгилаб берди.

      Капитализм заифлашмоқда: унинг ўсиши