qoldi. Tirtiq bu safar pinagini ham buzib qo‘ymadi. U, «hiyla ovsar borsan-ov», degandek Alamazonga diqqat bilan picha tikilib turdi.
– Yaxshiyamki, qornim to‘q, – burnini jiyirib, masxaraomuz gap boshladi u. – Yo‘qsa, sen zumrashani sixga tortardim-da, bir o‘tirishda xomtalash yeb tashlardim. Vox-xox-xo…
– Qornim och bo‘lganda, men ham bitta-yarimtangni yeb qo‘yardim, – to‘tiqushlikni davom ettirdi Shilpiq. So‘ng o‘zini vahshiy ko‘rsatishga tirishib, asirlarga tish g‘ijirlatdi. Rangi o‘chib ketgan Eshmatning ko‘ziga boqib ko‘ngli sal taskin topgan bo‘lsa, Alamazonning hamon gerdayib turganini ko‘rib xo‘rligi keldi.
– Senga gap ta’sir qiladimi, surbet? – qo‘rqmaguningcha qo‘ymayman degandek jirrakilik bilan Alamazonga yaqinlashdi u. – Hazillashyapti deb o‘ylayapsan-da, a?
Shartta yeb qo‘ysam, attang qilib yurmagin tag‘in.
– E-e, – beparvo qo‘l siltadi Alamazon, – baribir yeyolmaysiz.
Shilpiq nayzasini jahl bilan yerga do‘qillatib, surnayday shang‘illadi:
– Nega yeyolmas ekanman, junbosh?
– Odam odamni yemaydi-da.
Chindan ham odamni yeyolmasligi Shilpiqqa judayam alam qildi shekilli, asabiy tipirchilab, ayyuhannos soldi:
– Men… odammasman! Men… yeyman odamni! Men… men…
– Yum og‘zingni, xo‘p-pa! – kalvakliging bilan mening obro‘yimni ham ikki pul qilding degandek, sherigini jerkib tashladi Tirtiq. Va o‘sha jahl bilan Alamazonga yuzlanib, jiddiy qiyofada so‘radi:
– Qayoqdan kelyapsanlar, yaramaslar?
Tirtiqning sovuq ko‘zlarida haqiqiy yovuzlik belgisi yaqqol aks etib turardi. Allaqachon tizzasi qaltiray boshlagan Eshmat, «jon oshnajon, shular bilan o‘chakishmagin», degandek Alamazonni asta turtib qo‘ydi.
«Robinzonning Jumavoyini tiriklayin yemoqchi bo‘lganlar ham odamlar edi, – o‘yladi Alamazon. – Harholda sal-pal ehtiyot bo‘lish kerak».
U birdan muloyimlashib, Tirtiqqa samimiy jilmayib qaradi.
– Mana, siz bilan yayrab gaplashsa bo‘ladi, – «poxol solish»ni boshlab yubordi u, – chunki anavi chiyilloqqa o‘xshagan pandavoqi emassiz.
Shilpiq alamdan uvlaganicha ko‘k belbog‘iga qistirig‘liq turgan xanjarga qo‘l cho‘zdi-yu, sherigining «Kisht!» deganini eshitib, darrov shashtidan qaytdi. Tirtiq o‘z shaxsiga qaratilgan maqtovning davomini eshitish maqsadida Alamazonga umidvorlik bilan ko‘z qadadi.
– Zo‘r odamligingizni shundanam bilsa bo‘ladiki…
«Maugli»dagi laganbardor chiyabo‘ri Taboqiga taqlid qila boshlagan Alamazon Tirtiqni zo‘r berib shishirishga tushdi. Tirtiq boshidan do‘ldek yog‘ilayotgan poyma-poy maqtovlarni hech bir o‘ng‘aysizlanmasdan qabul qilar, Shilpiqning esa hasaddan ko‘zlari suzilib borayotgandi. U «ko‘rmayin ham, kuymayin ham» degandek, maqtovxo‘r sherigidan uzoqlashib, tevarakda bir zum ivirsib yurgach, Eshmatni sekingina yoniga imladi. Eshmat oyog‘i qaltiraganicha unga yaqinlashdi.
– Mendan qo‘rqasanmi, yo‘qmi? – ko‘zlarini soqqadek o‘ynatib, past tovushda o‘dag‘ayladi Shilpiq.
Eshmat yelkasi yonidan Alamazon tarafga mo‘raladi. U avvallari ham, ya’ni matematika o‘qituvchisi qaltisroq savol bergan paytda, Alamazonga ana shunday umidvorlik bilan qarab qo‘yardi. Hamrohining Tirtiqqa «poxol solish» bilan ovora ekanligini ko‘rgan Eshmat bo‘ynini qisganicha asta ming‘irladi:
– Qo‘rqaman.
Undan ham qo‘rqadigan odam borligidan sevinib ketgan Shilpiq shosha-pisha yana bir pog‘ona yuqori ko‘tarildi.
– Seni yeb qo‘ysammikin?
– Meni yemang, jon tog‘ajon!
– Mayli, yemayman, – darrov muruvvat qila qoldi Shilpiq.
– Rahmat, tog‘ajon. Judayam yaxshi odamga o‘xshayapsiz.
Alamazonning Tirtiqqa tinmay uzatib turgan «masallig‘i»ga nisbatan ancha ta’msiz bo‘lsa-da, bu ham harholda maqtov edi. Shilpiqning chehrasi yorishdi.
Yaxshi gap bilan itning og‘zidan suyakni olish mumkinligiga ishonch hosil qila boshlagan Alamazon bu vaqtda Tirtiqni haddan ziyod yalpaytirib tashlagandi.
– Yomon bolaga o‘xshamaysan, – mamnun lab yalab qo‘ydi maqtovlardan qorni to‘ygan Tirtiq. – Lekin xafa bo‘lma-yu, baribir sizlarni xufiya ishlar boshlig‘i Fisqiddin Makru Marazning ixtiyoriga topshirishimiz kerak. Vazifamiz shunaqa, xix, tfu!
– Nega endi?
– Chunki ikkalang Ajdaroboddan yuborilgan josus-sanlar. Aytmasanglar ham aqlim yetib turibdi.
«Ajdarobod yana qayer bo‘ldi? – o‘yladi Alamazon, – «O‘rta asrlar tarixi»da bunaqa joy yo‘q edi shekilli».
– Yana uch kundan keyin o‘rnimizga boshqa soqchilar kelishadi, – davom etdi Tirtiq. Keyin g‘orning quyirog‘idan boshlangan chakalakzor o‘rtasida elas-elas ko‘zga tashlanib turgan kulba tomonga qo‘l cho‘zib dedi:
– Ungacha ho‘ o‘sha hujrada, Humo Xartum bilan yashab turasanlar.
– Kim u… Humo Xartum?
– Jinniroq bir chol, – xiyol tirjayib qo‘ydi Tirtiq. – Bir paytlar hamma unga egilib salom berardi. Keyin, omadi ketdi-yu, hamma uni masxara qiladigan bo‘l-di. Xix, tfu! Senlarni unga qo‘shmaslik kerak edi-yu, boshqa iloj yo‘q. U jinnining aljirashlariga quloq solmanglar.
Tirtiq sherigini poyloqchilikda qoldirib, tutqunlarni so‘qmoqdan pastga boshladi.
– Qani, ketdik, xo‘p-pa!
– Xo‘p-pa! – quvlik bilan uning gapini takrorladi Alamazon va Eshmatga qarab qichqirdi:
– Shimni balandroq ko‘tar, to‘lpoq piyodam. Muqaddas yurish davom etadi. Oldinda – Humo Xartum!
HUMO XARTUM
Humo Xartum deganlari mirzaterakdek novcha va ingichka bir chol ekan. Uning noksimon kallasi bo‘yin ustida emas, yelkalari orasida qistirig‘lik turganga o‘xshardi. Sipohi bolalarni ergashtirib hujraga kirib borganda u qandaydir juldur kitobni shosha-pisha taxmon ustiga qo‘yayotgan edi.
– Qalaysan, chol? – do‘rilladi Tirtiq. – Ajdarobodlik josuslarni ushladik. Kulbangda kun ko‘rib turishar. Keyin bularni Tandirga olib ketamiz.
«Tandir» so‘zini eshitib kapalagi uchgan Eshmat ko‘zi javdirab Alamazonga qaradi, uning beparvo turganini ko‘rib, g‘ashi keldi.
Chol josuslarga razm solmoqchi bo‘ldi-yu, lekin ochiq eshikdan tushib turgan nurdan ko‘zi qamashib, ularning aft-angorini tuslab ololmadi.
– Senga aytib qo‘yay, bularing juftakni rostlab qoladigan bo‘lishsa, ketidan quvib yuradigan ahvolim yo‘q, – javobgarlikni bo‘ynidan soqit qildi Humo Xartum.
– Qayoqqa qochishardi, – «xix» deb qo‘yib, qayerga tupurishini bilmay turgach, bir yutinib, so‘zda davom etdi Tirtiq. – Issiqg‘orning og‘zida biz turibmiz. Ajdarobodga boradigan bitta-yu bitta yo‘l – Qoratuynuk. U yerni poshsholikning kamonchilari qo‘riqlashyapti.
Chol qovog‘ini uyib, boshini quyi soldi. Chamasi, josuslarni saqlab berishdan ko‘ra zarurroq ishlari ko‘p edi.
Tirtiq bolalarni tashqariga chiqarib yuborib, cholga tugmachiroqni uzatdi.
– Josuslardan o‘lja oldik. Sandiqqa sop qo‘y.
Sipohi chiqib ketgach, chol tugmachiroqni qiziqib ko‘zdan kechira boshladi. Uni avval qulog‘iga yaqin tutib silkib ko‘rdi, so‘ng shishasini avaylab chertdi, oxiri botinib-botinmay tugmachani bosdi. Hujra devorida chaqmoq chaqnagandek bo‘ldi-yu, chol chiroqni qo‘lidan tashlab yubordi. Picha o‘ylanib turgach, miyasida qo‘qqis paydo bo‘lgan