кырында үр өөренмээн кижи ону сактып албас. Амдыызында чүгле чүге хереглээниңни чугаалааш, үнүштүң шуптузун адырбайн шын сеткилиңден чүгле дилеп-колдап ал. Аазаан аксың ээлевес болзуңза, оът-үнүштер, дамырактар, даглар – олар шупту сени буруудады бээрлер.
* **
Адашкыларның эккелген оргаадайын көрүп кааш, Чинчи дыка амыраан.
– Оглум ачазы, мен черле шору аппардым, – дээш, боду безин билбейн, хүлүмзүрүй каапкан.
Өгнүң хараачазындан бакылаан айның имиртиң чырыында эргим кижизиниң арнынче Коңгур көрүпкеш, Чинчизиниң аныяанда дег чаражын магадаан. Чаш уругнуу дег кем чок ооң хүлүмзүрүү хинчектиг аарыгның сомазын безин чок кылыр дээнзиг болган?! Бышкан чодураа дег кара карактарлыг, чойган дег ээлгир дурт-сынныг, чүнү-даа кылып билир, чымчак, хоюг холдарлыг Чинчи-даа кайгамчык-ла чараш кижи. Кылагар, чоон, сырый кара, узун чаъштары ону улам хевир киирер. Кандыг-даа кижи ону көргеш, чарашсынар. А ол бодунуң чаражын эскербес, ыядыычал, биче сеткилдиг, ээлдек-эвилеңи хевээр арткан.
– Удуп дыштанырын кызыт. Эртен угбаң Хорлуу чедип кээрге, Холурааш үжелээн Ала-Тайга аржаанынче чоруур болгай силер, – деп, Конгур сүмелээн.
Ол кадайының шала дериде берген хаваан суйбап каан. Чинчи ашаа үнгүжеге хүлүмзүрүвүшаан, чазык көрүп чыткан.
Даң бажында Чинчи арга чадаарда тургаш, орукче чоруурунга белеткени берген. Аржаанга херек бүгү чүүл эңмелеттинген, аъттарда чүдүртүнген. Аржаанчыларны үдээри-биле Коңгурнуң авазы Севил өөнден үнүп келген. Аалдың малын араатаннардан, манаваан аалчылардан камгалаар, кадарар, мойнунда ак дүктерлиг, улуг кара Мойнак дээр Холурааштың ынак ыды чүъктүг аъттар чанында дүвүреп, кудуруун ыңай-бээр чайып каап, халып турган. Буруңгу тывалар ытты азырал малдың санынга киир санап чорааннар. Кижи азыраан малдар дээрге хой, өшкү, инек, сарлык, чылгы мал, теве, иви, элчиген болгаш ыт болур. Тос чүзүн малдың бирээзи Мойнак кудуруун чайып, маңнап-ла турган.
– Чүге өргелер өлүп эгелээн чоор? – деп, Чинчи ашаандан айтырган.
– Ону бодум безин билбейн тур мен. Элдептии кончуг харын. Че, шупту чүве анаа боор, ажырбас.
Боостаазында борбак чүве чыдыпкан дег харлыгып, Конгур, эгени аарак, ам-на кадайынга чугаалаан:
– Чинчи, мени өршээп көр! Сенче эвээш сагыш салып, кичээнгей чок болганым дээш мени өршээп көр, сарыым.
Чинчи ашаан ыыттавазын дилээн дег бажын чайып турда, Коңгур уламчылаан:
– Кажан сен аржаандан кээриңге шупту чүве анаа болур. Мен база. Хамык чүвени чаа ёзу-биле таптыг эгелээр бис.
– Ийе, – Чинчиниң чодураа дег кара карактары кылаңнашканнар. – Таптыг эгелээр бис харын.
Чинчи хая көрүнгеш, ыдык, бедик, ынак даа Биче-Мөңгүн-Тайгазын кайгай берген. Кажан кадайы Коңгурже эглип кээрге, карак чаштарындан ооң арны өл болган.
– Ынчанма даан, Чинчи, – деп, ол кадайын эргелии кончуг чазамыктаан.
Карактары чаштыг Чинчи хүлүмзүрүүрүн оралдашса-даа, чүү-даа үнмээн. Ооң эриннери бырлаңайнып, ишкирниккен дег, улуг-улуг тынган.
– Оожурга даан, Чинчи, шупту чүве эки боор, ажырбас, – дээш, кадайын куспактааш, аъттангы таладан ону