Зоя Донгак

Хамның чаяаны. Книга 1 на тувинском языке


Скачать книгу

кээрде, дүңгүр хамның мунар аъды база аза-букче адар ча-согуну-дур.

      Коңгур хамнаарда, чылдың үелериниң аайы-биле кышкы, чайгы (күскү-часкы) тон, бөргүн кедер. Бо удаада ооң кеткен хеви – мурну ажык, оң талазынче өөктенир, чолдак турум моюндуруктуг, алгыг-делгем, хостуг кылдыр чымчадыр эттээн те кежинден даараан тон. Авазы тоннуң чеңнерин, эдээн чүзүн-баазын өңнүг пөстер-биле минчип, янзы-бүрү кожаалар-биле каастап каан. Мурнуу эдекте, ооргада чылан дүрзүлүг долгактарны чыпшыр даараан, оорганың дал ортузун куду тос хүн демдектерлиг кызыл кожааны сиир-биле ыскыттап даараан. Тоннуң ийи талазында чес коңгулуурлар халаңнашкан. Хаваан долгандыр шарыгдан бүткен бөргүнүң үстүнде кара дастың чүглерин быжыглаан, адаанда быжыглаан чаламалар арынның ийи талазынче халаңайнып турган. Хамнаар хевин кедипкен Коңгур дүңгүрүн орбазы-биле аяар дүккүлетпишаан, алгыш биле эгелээн.

      – Оой! Алас! Алас! – артыштың ыжы-биле өг иштин арыглавышаан, алганган.

      Мөңгүн-Тайгамның оът-үнүш, ыяштары,

      Мөңге-Деңгер-Хайыраканым, сени йөрээп тур мен.

      Мээң көк Дээрим көрүп тур, үр-ле көрүп тур оң.

      Оой! Оларже ам ак Дээрим көрүп тур оң!

      Аяар алганмышаан, Коңгур бодунуң сүнезиннерин дузалажырынче кыйгырган.

      Бүгү диптерни эргээш, ээп кээр мен.

      А, сен эзир, күштүг чалгыннарың херипкеш, ужуп кел!

      Кык-кык! Кык-кык! Кык-кык!

      Хам эзирниң үнүн өттүнүп, ону бодунче кый дээр.

      Бүгү диптерни эргиир сагыштыг мен.

      Кайда сен, көк -бора аъдым?

      Ий-хоо! Ий-хоо! Ий-хоо!

      Хам аъттың киштээрин өттүнүп, ону бодунче кый дээр.

      Октаргайны эргиир сагыштыг мен.

      Кайда сен, Кара Кускунум?

      Кар-кар! Кар-кар! Кар-кар!

      Хам кускун өттүнүп, ону бодунче кый дээр.

      Дээр- деңгерлерни эргиир сагыштыг мен

      Кайда сен, хуулгаазын кужум, бээр кел!

      Сыг-сыг! Сыг-сыг! Сыг-сыг!

      Кушту сыыладыр өттүнгеш, хам кый дээр.

      Ээрен дөзүм ээлери!

      Эргимнерим бээрлеңер.

      Сүме болзун, сөстен сөгле.

      Сүзүк болзун, сүттен чажайн, —

      Коңгур хүн аайы-биле дөрт чүкче сүттү чажар.

      Конгур аң-меңниң, куштарның үннеринден, дириг амытаннарның чаңындан болгаш дылындан агаар бойдус кандыг боорун, аарыг кижиниң эттине бээрин азы кызыл-дустаарын эндевес.

      Караңгыда чоруктуум, оой-оой.

      Хан шуру карактыым, оой-оой.

      Арыг бажы олуттуум, оой-оой.

      Ак-ла тоолай чемиштиим, оой-оой.

      Агбай кызыл Үгүжүгүм, бээр кел!.

      Хам ам база дузалакчы-сүнезиннерин кый дээр:

      Хыйыжаңнаан кылаштыым аар, сүнезиним,

      Шоюжаңнаан чоруктуум аар, мажаалайым.

      Чоорту менче, бүдүү дыңнаар кулактыым.

      Адыым мунуп арзайганым,

      Кускун болуп ужукканым,

      Көк бөрү бооп хуулганым

      Хуулгаазын