эвес хөөржүдүлге үезинде кым-бир кижи эзирик көстүп келген болза, ону аза төрели чүве деп, буруу шаап, үр-ле өршээвес турган.
Кызыл-дустаан* Чинчини аалдан ырак эвесте Дөргүнче чөкпек дөстүг хараганның чөөн талазында «хүн харап кээр» черже апар чыткан.
Холурааш эштери-биле Дөргүнге хой кадарар чаңчылдыг. Олар ында хөй-ле өлген кижи сөөктерин, куу сөөк баштарны көргеннер.
Мөчээн кижини шыргадан дүжүрүп, кидис кырынче бадыргаш, бажының адаанга даш сыртай салгаш, Чинчиниң арнын, мага-бодун чымчадыр эттеп каан ак алгы-биле дуй шып кааннар. Мөчүнү ынчаар-ла көк дээр адаанга каапкаш, бөрттериниң халбаңнарын, тоннарының чеңнерин иштинче киир суккаш, хая-даа көрүнмейн, чеделээн аалче углапканнар.
Өглер чанынга чеди эр чоокшулап келгеш холдарын артыштыг суг-биле чуп алганнар. Холурааш ыглаарын соксаткаш, өөнге келген. Ында кырган-авазы ачазының мөңгүн-биле каастаан, кара хөөргезинден таакпы чыттааш, азырып орган. Оон ол бодунуң кызыл сөөскен сыптыг, узун даңзазында таакпызын келген улусче сунгулаан.
– Авам ам келбес бе, кырган-авай?
– Бурган оранынче ол чорупкан, – дээш, Севил ишкирнигип ыглай берген.
– Ол бурган ораны кайдал? Ынаар эр улус ак чүве апар чыткан чер ол бе?
– Ак чүве апар чыткан че? Кызыл-дустаан аваңны апар чытканын көрдүң де? Ол багай-дыр! Бистиң чаңчылывыс ёзугаар кижи хөөржүткенин чаш, элээди уруглар көрбес ужурлуг. Ынчаарга, ам Холурааш, тейлээр апарган-дыр сен.
Хаваан, кежегезин кырган-авазы бир онза, камныг суйбап эргеледирге, ооң холдары уйнуунга авазыныы дег чылыг, хоюг, эргим болган.
– Бурган оранынче чүгле кызыл-дустаан кижиниң сүнезини чоруур. Ооң мага-боду Таңдыга артып каар, а сүнезини тамыже дүлдүне бээр. Ону кижи бүрүзү эртер. Аваңның мага-бодун эр улус үдеп чорааны ол-дур ийин.
Бөгүн кырган-авазы муңгаргай болза-даа, уйнуун дыка чассыткан. Холурааштың бажын бодунче камныг ээй тырткаш, кырган-авазы ооң бажының дүктерин чыттап *каарга, ол төрээн хөрекке эргеленип, кезек ыыт чок чыткан. Оон кырган-авазының чугаалаан мөргүлүн катаптап, кады тейлеп олурган.
– Чок дээш чода кыртыжы чивес, бар дээш балдыр эъди октавас, – дээш, сөөлгү дой эгелээриниң бетинде кырган-авазы чода сөөгүнүң кыртыжын сывыра соккаш, отче киир каапкан.
Сөөлгү муңгаранчыг дой маажым эрткен.
* * *
Авазын хөөржүткениниң эртенинде Холурааш даң бажында оттуп келген. Ооң сагыш-сеткили дүймеп, чааскаанзыргай апарган. Кажыыдаашкынны илередип, таакпы-дүңзелиг, арага-дарылыг улус кээп-ле турган. Анай-хураган, бызааларын кажаадан үндүргеш, кадарып чорааш, оларын одарга каапкан. Бажынга та кандыг бодал кирип келген, ол Дөргүнде чөкпек хараганныг черже углуг көрүп чораан.
Хүн шагда өрүлеп келген. Бүүрелчин кырынче үне бергеш, Холурааш чоогадан дээрде дас куштар ужуп чоруурун көрүп каан. Ол куштарның бо чоок-кавы девискээрни өлүг сектерден арыглап турганын чаңгыс эвес удаа хайгаараар турган. Дойлаашкынче орукту баштай-ла кускуннар айтыр. Хөй кускун чыылган черже