gerektiğini düşündüm. Bozkırın erkek tabiatlı Kazak kızının “halk anası” Ulpan oluş serüvenini, Anadolu’daki kardeşleri de okusun, bilsin, onun hayatından kendine dair bir şeyler bulsun istedim. İşte bu sebepledir, Gabit Müsirepov gibi dili oldukça ağır olan bir Kazak yazarının romanını Türkiye Türkçesine kazandırma cesaretimin nedeni. Elbette Gabit Müsirepov gibi bir yazar değilim, ama çeviri aracılığıyla Kazak yazar Müsirepov’un Ulpan romanını Türk okuyucusuna sunmaktan büyük bir mutluluk duyuyorum. Umarım romanı okuduğunda Türk okuyucu da benim gibi Ulpan’ı sever.
Çevirdiğim Ulpan romanını yayınlayarak emeğimi taçlandıran Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Sayın Canseyit TÜYMEBAYEV’e ve Avrasya Yazarlar Birliği Genel Başkanı ve Bengü Yayınları Genel Yayın Yönetmeni Yakup ÖMEROĞLU’na sonsuz şükranlarımı sunuyorum. Ayrıca bütün yoğunluğuna rağmen çeviriyi sabırla okuyarak gerekli düzeltmeleri yapan ve Ulpan’ı yayına hazırlayan TÜRKSOY Kazakistan Temsilcisi değerli Malik OTARBAYEV’e, çeviride başım sıkıştığında yardımını esirgemeyen arkadaşım Akmaral KULMAGAMBETOVA’ya da içten teşekkürlerimi sunuyorum. Her zaman olduğu gibi, bu çeviriyi yaparken de sevgi ve ilgileriyle beni destekleyen, bana her zaman güvenen anneme, babama ve kardeşlerime de sonsuz şükranlarımı sunuyorum.
Türk Dünyasının bütün bilge kadınlarına…
Kazak Yazarı Gabit Müsirepov’un Hayatı ve Edebî Kişiği (1902-1985)
Kazak Yazarı Gabit Müsirepov, 1902 yılında günümüzdeki Kuzey Kazakistan bölgesindeki Jambıl ilçesinin Janajol avulunda1 doğmuştur. Babası Mahmut fakir bir kişidir. Müsirepov dokuz yaşına kadar avulunda okuma yazma öğrenmiştir (Sovettik Kazakstan Jazuvşıları 1987: 433).
Avulundaki avul mektebinde okuma yazmayı öğrenen Müsirepov, 1916 yılında iki yıllık Rus avul mektebini, ardından da dört yıllık daha yüksek eğitim veren Rus mektebini 1921 yılında bitirmiştir. 1923 yılında Orenburg’daki İşçi Fakültesi’ne girip orada üç yıl Sabit Mukanov ile birlikte okumuş ve Saken Seyfullin ile tanışmıştır. 1926 yılında İşçi Fakültesi’ni bitirdikten sonra Ombı’daki Köy Enstitüsü’nde bir yıl okuyup, 1927-1928 yılları arasında Burabay Teknik Lisesi’nde hocalık yapmıştır. Ekim Devrimi’nden sonra Sovyet Hükümeti’nin faaliyetlerine katılmıştır. İyi derecede Rusçası olduğu için Sovyet Hükümeti’nin faaliyetlerinde aktif olarak çeşitli görevler üstlenmiştir. Rus okulunda okuduğu dönemde tanınmış Rus şairlerinin ve yazarlarının eserlerini okuması, avul mektebinde okuduğu dönemde de edebiyatçı olan öğretmeni Beket Ötetilov, gelecekte yazar olacak Müsirepov’a derinden tesir etmiştir. Müsirepov, Orenburg’da İşçi Fakültesi’nde okuduğu dönemde edebî bilgisini ve edebî zevkini geliştirmiştir. Bundan sonra basım işlerinde, Parti ve Sovyet idarî işlerinde önemli görevler üstlenerek, yazarlığını da geliştirmiştir (Kazak Adebiyeti, Sosyalistik Kazakstan gazetelerinin baş redaktörlüğü, Kazakistan Komünist Partisi’nin Merkez Komitesi bölüm başkanlığı, Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Halk Komiserleri Sovyeti’nin Sanat İşleri bölüm başkanlığı). 1927 yılından itibaren KPSS üyesi olmuştur. 1938-1955 yıllarında yazarlıkla ilgili çeşitli faaliyetlerle ilgilenmiştir. 1955-1966 yılları arasında Ara dergisinin baş redaktörlüğünü ve Kazakistan Yazarlar Birliği’nin birinci sekreterliğini yapmıştır. 1958 yılından itibaren Sovyet Yazarlar Birliği sekreterlerinden biri olmuştur. Asya ve Afrika halklarıyla edebî ilişkileri geliştirme ve Sovyet edebiyatının başarılarını dünyaya tanıtmada büyük emek harcamıştır. Müsirepov, birkaç kez Kazak Sovyet Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti’nin milletvekili, bir kez de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Yüksek Sovyeti’nin milletvekili seçilmiştir. O, Kazak Sovyet Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti’nin başkanı da olmuştur. Üç defa “Lenin Ödülü”, iki defa “Emek Kızıl Tuğ Madalyası”, “Ekim Devrimi” ve “SSCB Madalyası” ile ödüllendirilmiştir. Müsirepov, Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti İlim Akademisi’nin akademisyeni (1958), “Sosyalist Emek Eri” (1974), “Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Halk Yazarı” (1984) unvanlarını almıştır (Toğısbayev-Sujikova 2009: 191; Sovettik Kazakstan Jazuvşıları 1987: 433-434).
Eserleri: Romanları: Kazak Soldatı (1949, ilk önce 1945’te uzun hikâye olarak Kazak Batırı adıyla), Oyangan Ölke (1953), Ulpan (1974), Jat Kolında (1984); hikâyeleri: Kos Şalkar (1928), Kök Üydegi Körşiler, Şugıla, Talpak Tanav (1934); uzun hikâyesi: Tuvlagan Tol-kında (1927), Bir Adım Keyin, Eki Adım İlgeri; manzum hikâyesi: Kezdespey Ketken Bir Beyne (1966); tiyatroları: Kız Jibek (1935), Amangeldi (1934), Kozı Körpeş-Bayan Suluv (1939), Akan Seri-Aktoktı; makale ve edebî tenkitleri: Suvretker Parızı (1970), Zaman Jane Adebiyet (1982).
Ulpan (1974) Romanı Hakkında
Gabit Müsirepov’un Ulpan adlı romanında, avul kızı olan fakir Ulpan’ın nüfuzlu Eseney biy ile evlenmesi, Eseney biy’in yaralanması sonucunda sakat kalmasından sonra, Ulpan’ın Eseney’in bütün yetkilerini eline alarak zaman içinde tam bir halk anası oluşu anlatılır. Ulpan, romanda Kazak bozkırında yaptığı yenilikler ile öne çıkar.
Kazak tarihinde ileri görüşlü, lider, akıllı, feraset sahibi, akrabasına, çevresine, halkına karşı yakın ve samimi olan “halk anaları” vardır. Bu kadınlar, bütün Kazaklar için büyük bir değer ifade eder. Ulpan romanının kahramanı halk anası Ulpan da bu kadın kahramanlardan biridir.
Romandaki olaylar, 19. yüzyılın ikinci yarısında Kazakların Rusya hâkimiyetinde oldukları dönemde geçer. Yazar, tarihî bir kişilik olan Ulpan’ın hayatı etrafında, konar-göçer hayat yaşayan Kazaklar arasında Rus tesiriyle yaşanan reformları anlatır. Yazar, romanda kurguladığı Ulpan karakteriyle sonraki Kazak nesillerine Ulpan’ı ileri görüşlü örnek bir kahraman olarak sunar.
Konar-göçer devirde tıpkı bir erkek gibi yetiştirilmiş cesur ama fakir bir aile kızı olan Ulpan, kendisinden yaşça epey büyük olan Eseney biy ile evlenir. Eseney varlıklı, mal mülk sahibi ve etrafında kendisine bağlı pek çok uruk olan bir kişidir. Eseney hem otorite sahibi hem de çok yiğit bir kişi olmasına rağmen, aldığı bir ok yarası nedeniyle felç olur ve yürüyemez. Eseney’in sakat kalması nedeniyle genç ve cevval eşi Ulpan, onun bütün sorumluluklarını üstlenir ve tam bir “halk anası” olur.
Ulpan, arkasında kocası Eseney’in desteğiyle halkının yeni Eseney Bey’i olur. O, tam bir reformisttir. Halkına kendi idaresindeki toprakların tamamını paylaştırır. Paylaştırdığı bu topraklarda tarım yaptırır. Toprağı daha iyi işlemenin, topraktan daha çok verim almanın yollarını araştırır. Keçe çadırlarda yaşayan Kazaklara kışın kalacakları ağaç evler inşa ettirir ve onların yerleşik hayata geçmesi için uğraşır. Okul açtırır, “daha önce Rus tarzında hamam bilmeyen Kazaklara” hamamlar yaptırır. Ulpan, elinden her iş gelen, o dönemin modern Kazak kadınıdır. Ulpan’ın adı Rus Çarı’na kadar ulaşır ve onun yürüttüğü bu başarılı reformlar nedeniyle Çar tarafından kendisine bir takdir belgesi de gönderilir.
ULPAN
“Kadın kalkmadan, erkek uyanmaz”
BİRİNCİ BÖLÜM
I
Eseney’in dört çift yılkısı Karşıgalı otlağına yaklaşıyordu. Kupkuru kalan yazınki yaylaktan gelmekte olan yılkı, sık ağaçlı ve engebeli bölgeye toynakları