sisteminin işleyişi hakkında ayrıntılı bilgiler için: Kenanoğlu, M.M. (2017). Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yayınları.
10
Namık Kemal, Osmanlı siyasi hayatında önemli bir yeri olan Yeni Osmanlılar Teşkilatı’nın önemli bir destekçisidir. 1865 yılında İttifak-ı Hamiyyet cemiyeti’nin kurucuları arasında yer alan Namık Kemal, genç Osmanlıların ideologları arasında yer almaktadır (Lewis, 1994, s. 55-56).
11
Osmanlı’da çıkan ilk gazete, Takvim-i Vakayi’dir bu gazeteyi Ceride-i Havadis Gazetesi izlemiş; bunu 1860 yılında yayın hayatına başlayan Tercüman-ı Ahval gazetesi izlemiştir. Tercüman-ı Ahval gazetesi Türk basın hayatında devlet yardımı almaksızın özel girişimlerle çıkarılan gazete olarak bilinmektedir. 1862 yılında Şinasi tarafından gerekli yasal izinler alınarak çıkarılan Tasvir-i Efkâr gazetesi Ali Suavi’nin başyazarlığını yaptığı Muhbir gazetesi de 1867 yılında yayın hayatına başlamıştır. Hürriyet gazetesi de Osmanlı basın tarihinde ilginç bir yere sahiptir. Bu gazete Londra’daGenç Osmanlılar adına ve onların propagandasını yapan yayınlarıyla bilinmektedir. Agâh Efendi, Ziya Paşa ve Namık Kemal bu gazetenin yayın hayatına başlamasında önemli rol oynamışlardır (Demir, 2014, s. 57-86).
12
Mustafa Baydar’ın 1955 yılında yayımlanan 31 Mart Vakası isimli eseri ileri okuma açısından faydalı olacaktır.
13
Bu konuda; Çalen, M.K. (2018). Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp. İstanbul: Ötüken Neşriyatı isimli eser ileri okumalar için faydalı bir kaynaktır. Bu eserde Akçura ve Gökalp’in hem Osmanlı Türkçülük ideolojisine hem de geleceğe dair perspektife dair görüşleri yer almakta ve konu her iki aydının bakış açısına göre dile getirilmektedir.
14
1850-1904 yılları arasında yaşayan Şemsettin Sami türk edebiyatının tanınmış gazeteçi, sözlükçü, dil bilgini, tiyatrocu ve yazarıdır. İlk geniş Türkçe sözlük olan Kamus-ı Türki’nin yazarıdır (Özgüdenli, 2010, s. 519-522).
15
Madde 18.– Tebaa-i Osmaniyenin hidematı Devlette istihdam olunmak için devletin lisanı resmisi olan Türkçeyi bilmeleri şarttır.
Madde 57.– Heyetlerin müzakeratı lisanı türki üzere cereyan eder ve müzakere olunacak layıhaların suretleri tab ile yövmü müzakereden evvel azaya tevzi olunur.
Madde 68- Heyeti Mebusan için azalığa intihabı caiz olmıyanlar şunlardır: Evvelâ tebaa-i Devlet-i Aliyeden olmıyan saniyen nizamı mahsusu mucibince muvakkaten hizmeti ecnebiye imtiyazını haiz olan salisen türkçe bilmiyen rabian otuz yaşını ikmal etmiyen hamisen hini intihabta bir kimsenin hizmetkârlığında bulunan sadisen iflâs ile mahkûm olup ta iadei itibar etmemiş olan sabian sui ahval ile müştehir olan saminen mahcuriyetine hüküm lâhik olupta fekki hacir edilmeyen tasian hukuku medeniyeden sakıt olmuş olan aşiren tabiiyeti ecnebiye iddiasında bulunan kimselerdir. Bunlar mebus olamaz. Dört seneden sonra icra olunacak intihaplarda mebus olmak için Türkçe okumak ve mümkün mertebe yazmak dahi şart olacaktır. (https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876-k%C3%A2n%C3%BBn-i-es%C3%A2s%C3%AE/– Erişim: 24.12.2019)
16
Onuncu Yıl Nutku Metninde geçen bu ifade ve tüm metin için: “Cumhuriyetin Onuncu Yıl Nutku “, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/dizeler/onuncu-yil1.html 2013, s. 99).
17
Amerikalı siyaset bilimcidir. Ulusları hayali cemaatler olarak tanımladığı “Hayali Cemaatler” isimli eseri ile ünlenmiştir.
18
Sanayi Devrimi sırasında toplumların değişim ve dönüşümleri hakkında detaylı bilgi için bkz: Hans Freyer, 2018, Sanayi Çağı, (Çev. Hüseyin Batuhan ve Bedia Akarsu), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
19
Nikolai Petrovich Ostroumov, Arapça ve Türk dilleri üzerinde çalışan ve İslam dini alanında da yoğun çalışmalar yürüten bir dil bilimcidir. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Türkistan’ın eğitim politikalarında önemli rol oynamış dilbilimcidr (Somuncuoğlu, 2008).