Temirbek Jürgenov. Sabi Ansat

ilmi makalesi, “Terme” antolojisinde yer alan Şer-niyaz, Edige, Bazar Jırav hakkındaki düşünceleri, Qazaq Xalqınıñ Aqındarı men Jırawşıları “Kazak Halkının Akınları ve Jıravları”, Asan Kayğı hakkında yazdığı “Jeruyıq” makalesi, Kazak edebiyatının tarihi ve teorisinde özellikle değer verilen ciddi çalışmalardır. Bunlar, edebiyat ve sanatın çeşitli alanlarındaki önemli sorunları gündeme getiren ve çözüm yollarını gösteren ilk bilimsel eserler arasında kabul edilir. Özellikle kültür ve sanata yönelik makale, bilimsel çalışma ve bildirileri, Temirbek Jürgenov’un Kazak kültürünün gerçek bir reformcusu olduğunu tarafsız olarak kanıtlamaktadır. Temirbek Jürgenov’un fikirleri ve kararlarına, yazdıkları ve çizdiklerine, yaptığı işlere özgü genel bir özelliği var. O yenilikçi, azimli, bilgili, cesaretli, prensipli, reformcu biridir. Bütün bunlara ek olarak Temirbek Jürgenov maarifçi kişiliği ile tanındı.

      Temirbek Jürgenov’un eğitim faaliyetlerini sadece okul, dil ve edebiyatımızın güncel sorunları ile sınırlandırmak mümkün değildir. Onun ismi ve çalışmaları Kazak devletinin yükseköğretim kurumları tarihinde de saygıyla anılmaya devam etmektedir. 1926 yılında kurulan ilk Kazak Pedagoji Enstitüsü’nün (şimdiki Abay Devlet Pedagoji Üniversitesi) rektörlüğünü yaptı. 1933-1937 yıllarında Kazak SSR Halk Eğitimi Komiseri olarak görev yaparken 1934 yılında Maden Enstitüsü’nü (şimdiki K. Satbayev Ulusal Teknik Üniversitesi), şimdiki El Farabi Ulusal Devlet Üniversitesi’ni açtı ve onların oluşumlarına önderlik yaptı. 30’lu yıllarında başında Goloşçekin’in yıktığı milli eğitim ve kültürü düzene soktu. 4000 okul inşa etti. Ulusal opera sanatının doğuşuna sebep oldu. “Xan Kene”, “Jalbır”, “Şuğa” piyeslerinin ilk kez sahnelenmelerini sağladı. Jambıl Jabayev, Küleş Bayseyitov, Kurmanbek Jandarbekov, Elüvbay Ömirzakov’u bir araya getirdi ve ülke genelindeki yetenekli insanları bulmak amacıyla 1934 yılında Halk Sanatçılarının I. Kongresi’ni gerçekleştirdi. Doğrudan müdahale ederek 1934 yılında Kazakistan Merkez Komitesi’nin iki kararını kabul ettirdi: “Müzikal tiyatrolara personel yetiştirme hakkında faaliyetler”, “Ulusal sanatın gelişimi ile ilgili faaliyetler”. Bu kararlardan sonra Halk Eğitim Komiserliği bünyesinde bir müzik stüdyosu açıldı, stüdyoya çağrılan bir grup sanatçı ve besteci İ. V. Kotsık, rejisör Jumat Şaninder yönetimindeki “Ayman Şolpan” oyunuyla 13 Ocak 1934’te şimdiki Abay Opera ve Bale Tiyatrosu’nun temeli olarak kabul edilen müzikli tiyatronun perdesini açtı. Temirbek Jürgenov’un öncülüğünde her yıl düzenlenen sanat kongresinin sonucunda ülke genelinde mesleki sanat kuruluşlarının sayısı arttı, Kurmanğazı Ulusal Enstrüman Orkestrası’nın temeli atıldı. Temirbek Jürgenov’un önderliğinde milli kadrolar hazırlamak için Moskova, Leningrad, Taşkent şehirlerinden nitelikli öğretmenler çağrıldı, ulusal müzik aletlerini yapan atölyeler kuruldu. Temirbek Jürgenov ‘un Halk Komiseri olduğu dönemde Uygur Müzikli Dram Tiyatrosu ve Kukla Tiyatrosu açıldı. Temirbek Jürgenov güzel sanatların gelişmesiyle ilgilendi, ressam A. Kasteyev’in profesyonel olarak gelişmesine doğrudan yardımcı oldu.

      Temirbek Jürgenov 1935 yılında Kazak sanat galerisinin açılmasına, Kazak sinema sanatının oluşumuna katkıda bulundu. Temirbek Jürgenov’un Kazak ulusal sanatı ve kültürünün gelişimi yönündeki çalışmalarının en parlak dönemi, 1936 yılında Moskova’daki Kazakistan Edebiyatı ve Sanatının I. On Günlüğü’nü düzenlendiği dönemdir. Yaklaşık 300 sanatçının katıldığı bu on günlükte Temirbek Jürgenov, Kazak sanatını Avrupa ve dünya kamuoyuna bir bütün olarak gösterebildi.

      Ünlü devlet adamı ve halk şahsiyeti İliyas Omarov ofisinin duvarına Temirbek Jürgenov’un büyük bir portresini asmış. Bunu gören Kanabek Bayseyitov:

      – İliyas, biri seni şikâyet etse daha sonrasında daha mı iyi olacak?” dedi.

      Bu dönemde Temirbek Jürgenov aklandı, ancak muhtemelen bazı yetkililerin hâlâ korkmaya devam ettiği bir dönemdi. Anında cevap veren İ. Omarov:

      – Ya, Kanabek! Benim bakan, sizin halk sanatçısı olmanızın nedeni bu kişidir. Temirbek Jürgenov’dan sonra Kazak sanatına çok az katkıda bulunduk, dedi.

      Kısaca söyleyecek olursak eşsiz bir kişilik olan Halk Komiseri Temirbek Jürgenov, Kazak halkının saygıdeğer şahsiyetlerinden biridir. Bugün ve gelecekteki işimiz, Kazak toplum tarihinde mükemmel bir şahsiyet olan Temirbek Jürgenov’un kişiliği hakkında çok yönlü ve kapsamlı araştırmalar yapmak olacaktır.

2018 yılı

      ULUSUN RUHUNU TEKRAR CANLANDIRAN JÜRGENOV

Sabi Abildiqadırulı Ansat Temirbek Jürgenov Adlı Kamu Fonu Başkanı