хил мева дарахтлари экиб қўйишибди, гўзаллик учунми, а?!
Омон патнисдаги мисолларни бир чеккага суриб қўйди-да, поклик мисолини ечишга киришди. У қўшарайирар, жавобини эса иксларнинг ўрнига қўйиб текширар, қанча уринмасин, ҳисоби сира тўғри чиқмасди. Шунда Омон хуноб бўлиб кетар, жаҳл билан мисол ёзилган қоғозларни муштлай бошларди.
Омон бетоқатланиб, «уф» тортганида Шодмон истеҳзо билан тикилганича дўстига ўгит берар, жўрттага жиғига тегарди. Кесатиққа чидолмаган Омон ё Шодмоннинг ёқасига ёпишар, ё бўлмаса, қоғоз билан қаламни итқитиб, «ўзинг ишла бўлмаса!» деб ўтирарди. Бу гал ҳам шундай бўлди.
Шодмон индамай мисолни қайта ишлай бошлади. Мактабда Саида «Бадиий адабиётда ҳам масала, мисол бўлади», деб юрганини эслади. Ҳаётда ҳам одамнинг яхши-ёмонлигини фарқлаш учун «Поклик формуласига солиб кўриш керак, деганди.
– Бекор айтибсан, унақа формула йўқ, ҳаммасини ўзинг тўқигансан, – дерди Омон.
Саида эса, танаффусда ҳам барчани эътиборини ўзига қаратиб:
– Азиз синфдошлар, яқинда мактабни битириб, мустақил ҳаётга қадам қўямиз. Ўшанда Нютон биноми балки, эсингиздан чиқар, аммо Поклик формуласини унутмасангиз бахтингизни топасиз, – дерди ва доскага бир нималарни чизиб, тушунтирарди.
Бунга бировнинг энсаси қотар, биров лоқайд оғзини кападек очиб эснар, кимдир балки ачинарди.
Б – бахтли одам, – деб ёзарди у. П – поклик. Д – дангасалик ва ҳоказо.
– Қаранглар! – дерди Саида ва ўзича қандайдир формулани ёзарди:
Б (бахтли одам) = П (поклик).
П (поклик) = А (ақллилик) + С (софдиллик) + К (камтаринлик) + И (инсонпарварлик) + Й (яхшилик).
– Аския экан-да! – деб масхара қилган эди Омон ҳарфлар йиғиндисига ишора қилиб.
Саида бўш келмас. Оҳангдор овозда фикрини давом эттирарди:
– Бу кимгадир аския, кимгадир бахт калити. Шуларни эслаб, Шодмон хотирида қолганича ёзишга уриниб кўрди, аммо айирув қаерда-ю, қўшув қаердалигини эслолмади.
– Омон, олдин қўшармиди ёки айирармиди? – деб сўради Шодмон бир оздан сўнг.
Кетма-кет қилавер, галма-галдан. Менимча, айиришдан аввал кўпайтириш керак. Бизнесда ҳам шундай қоида бор. Айтганча, кеча биз ҳақимизда гапиришди. Математиканинг йўлига тўсқинлик қиладиган фигураларни, яъни бизни, бўлишдаги кераксиз ноллардек қисқартириб ташлаш керак, дейишди.
– Нима? Нима, дейишди?
– Қисқартириб! – қўлини бўйнига қўйиб қўрсатди у.
– Вой-бўў, оғайниларингнинг тилини анча ўрганиб қолибсанми, а?
– Наилож, радиоси ҳар куни қулоғингнинг тагида вариллаб гапиравергандан кейин, хоҳламасанг ҳам миянгга ўрнашиб қоларкан-да! – деди Омон ҳазин товушда. Кейин «Бир оз мазам қочяпти, озгина ухлаб олай», деб кароватга чўзтслди.
Шодмон яна столга мук тушиб, мисол ишлашга киришди. Бирдан у ҳам ўзини ёмон ҳис қила бошлади. Кўз ўнги қоронғилашиб, боши гир-гир айланди-да, қароват, стол-стул – ҳаммаси айқаш-уйқаш бўлиб кетди. Кейин «гурс» этиб полга йиқилди.
КВАДРАТ