айналуындағы еңбектің ролі» атты мақаласында баяндалады.
«Адамды еңбек жаратты» деген классикалық формула осы танымал марксизм теоретигіне жатады. Еңбек – бұл тас, сүйек және ағаштан құрал жасаудан басталған мақсатты іс-әрекет. Еңбек нәтижесінде сана пайда болады. Адамдардың бірлескен еңбектерінің барысында олардың бір-бірімен араласу, сөйлесу қажеттігі туындап, тіл пайда болады. Еңбек және тіл сияқты факторлардың нәтижелері орасан зор болды, себебі тек маймыл ғана адамға айналып қоймайды, сонымен қатар адамның іс-әрекеті жалпы культурогенездің қалыптасуына себеп болады.
Бір сөзбен айтқанда, Энгельстің пікірінше мәдениет адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас үрдісі болып табылады. Адам табиғат берген форманы тек өзгертіп қана қоймай, ол саналы түрде өзінің іс-әрекеттерінің мазмұны мен жолдарын анықтайтын мақсат қояды. Біз еңбек құралдарының адам өмірінде ерекше роль атқарғанын мойындаймыз, алайда олар маймылдың адамға айналу құпияларын, сана кереметін, қоғамдық өмірдің қалыптасу құпияларын түсіндіріп бере алмайды. Тірі материяның дамуынан туындайтын теория бұл тұста өзінің әлсіздігін дәлелдейді.
Антропогенез құпиясын ашуға, қазіргі заман мәдениетінің түсініктері бойынша мәдениеттің пайда болуын түсінуге мүмкіндік беретін концепциялардың бірі символикалық теория болып табылады. Символикалық теорияны негіздеуде оның өзіндік ерекшеліктері мен әдіснамалық жолдарын анықтау маңызды; яғни, символдардың мәдениеттің қалыптасу барысындағы рольдері; мәдениет символдығы. Бұл дегеніміз, ақпараттарды өңдеу, жүйелеу және ақпарат емес дүниені ақпаратқа айналдыру үрдісі ретінде мәдениетті белгілер және мағыналар жүйесі ретінде қарастыру және оның мәнін ашу.
«Символикалық формалардың философиясы» атты белгілі жұмыстың авторы Э. Кассирер, адамның осы әлеммен қарым-қатынасының символикалық жолы жануарларға тән белгілік жүйелерден ерекшеленетінін айтады. Сигналдар физикалық әлемнің бір бөлігі болып табылады, ал символдар болса, автордың пікірінше табиғи не субстанционалды болмысының жоқтығынан функционалды құндылық болып табылады. Жануарлар өздерінің сезімдік қабылдау әлемімен шектеулі болып келгендіктен, олардың іс-әрекеттері тек сыртқы стимулдардан келетін тікелей реакциялармен байланысты болып келеді.
Сол себептен жануарлардың мүмкін болатын идеяны қалыптастыруға қабілеттері жоқ. Екінші жағынан, Кассирер пікірінше, Жоғарғы сана не құдай рухы үшін шынайылық пен мүмкіндік арасында ешқандай айырмашылық жоқ: ойдағы барлық зат ол үшін шынайылық болып табылады. Тек адам интеллектінде ғана шынайылықпен қатар мүмкіндік те бар.
Осылайша, адамның туа біткен белгілі бір қасиеттері мен қабілеттері бола тұра, оның қалыптасуында тәрбие мен үйрену маңызды роль атқарады деген идеядан негіз ала отырып, мәдениет адам болмысының саласы ретінде генетикалық жолмен берілмейді.
Мәдениетке үйренеді және үйретеді, басқаша сөзбен айтсақ, дүниеге