варушачы вусамі:
– Так – і што вы тут не бачылі?
Дзядок, абапіраючыся на крывуліну, падаўся бліжэй. Патлумачыў:
– Дык гэта… Стаімо, жджэм, – і азірнуўся на вяскоўцаў, чакаючы падтрымкі.
– Чаго вы жджэце?
– Дык гэта… вядома… Каб сваё забраць, калі раздаваць пачняце, – дзядок паказаў крывулінаю на мяшкі доле і на падводзе.
– А хто вам сказаў, што мы будзем раздаваць? – яшчэ больш павысіў голас Чуб. – Я ў вас пытаю!
Раптам як стаяў – рукі ў бокі – так і пайшоў на дзядка:
– Сыны, унукі ёсць?
– Дык гэта… – сумеўся той, змізарнелы перад такой скалою, – два сыны, а ўнукі малыя…
– І дзе сыны? Я спадзяюся, у нас у атрадзе? У Семежаве?
– Дык гэта… па хадзяйству…
– Па хадзяйству?! Мы там мерзнем, гібеем, кроў праліваем за вас жа, а вы – пахадзяйству?! Толькі і робіце, што ў валенкі ціхенька пшыкаеце ды на гарачых чаранах, у цяпле ў дабрэ, валяецеся?! Саветам ці палякам, маць вашу растакую, дык вы нічога не шкадуеце! – усё больш распаляўся Чуб, наступаючы на разгубленага дзядка. – Вам пугаўём у шыбіну стукнуць, дык вы і лапкі ўгору, апошняе сала з кубла цягнеце, апошні крыж нацельны гатовы сарваць з сябе і аддаць! А нам, сваім героям, сваёй доблеснай беларускай народнай арміі вам меркі аўса шкода?!
Крыху астыў, супакоіўся.
– Зараз слухайце мне і запамінайце, і па хатах разнясіце. Пра тое, што тут было, каб ні адна жывая душа не пікнула! Калі прыедуць, стануць пытаць, скажаце – так і так, былі чырвоныя, забралі што ім трэба і паехалі сабе ў Вызну. Зразумелі? Ды не тапчыцеся тут без толку, слядоў не рабіце!.. І помніце, чэрці, – калі што… – пагразіў таўсценным пальцам.
– Не, гэта ж я так сабе, – зашамкаў спалохана, апраўдваючыся, дзядок, палічыўшы, відаць, што пагроза найбольш яго тычыцца. – Бярыце на здароўе – сваім не шкода! – сказаў, а выцвілыя падслепаватыя вочкі ўраз заслаліся жалем і паказалі на іншае – што шкада, яшчэ і як шкада свайго дабра, і чым вы, такія «абаронцы», розніцеся тады ад саветаў ці ад палякаў?..
Аднак на астатніх прамова Чуба падзейнічала. Усё правільна, так і трэба, сіла павінна быць сілаю – з кулакамі, з мацюкамі, а яшчэ лепш – з крывянкамі, тады і паважаць можна, тады і слухацца ахвота…
– Правільна, хлопцы!
– Бярыце на здароўе!..
– Чым гэтай набрыдзі, дык лепш сваім ужо…
Нават дзяўчынка, якая моцна трымала Васільку за руку, саромеючыся ўласнай смеласці, выгукнула званчэй за ўсіх:
– Што ж гэта – сваім шкадаваць?!
– Даўно б так, – змякчыўся Чуб. – Хоць і тугавата, але даходзіць да вас, нарэшце разумна загаварылі. Словам – давайце, давайце ўсе па хатах!
– І то праўда – што гэта мы тут…
– Сляды адно робім…
– Будзем маўчаць!
– Маўчаць трэба, бо сабе ж горш…
Не слухаючы, Чуб павярнуўся да падводы. Распарадзіўся:
– Гнат, паглядзі тут. Я скора, – і пайшоў назад у двор.
Каля