будзе гэтага!
– Будзе! – запэўніў дзед. – Чалавеку, калі жэніцца, патрэбна разуменне сям’і. У Бібліі што гаворыцца на гэты конт?.. Чалавек пакіне бацьку і маці і прылепіцца да жонкі сваёй, і будуць двое адною плоццю. Што Бог спалучыў пры згодзе вашых сэрцаў, тое чалавек не павінен разлучаць.
– Го! – Барыс пляснуў далонню аб лаўку, на якой сядзеў, ускочыў з яе ды манерна падышоў да жонкі.– Ганя, я ж даўно хацеў, каб мы былі адною плоццю! Хто і што нас разлучае? Дурніца! – узяў яе пад руку. – Хадзем!
Гэты жэст быў даволі артыстычным і тым не менш прымірыў радзіну.
Для Мані і яе сям’і тыя гады былі б, відаць, самымі спакойнымі, калі б не татава каханка.
Праўда, з тагачасных моцных уражанняў дзяўчынцы давялося перажыць неўзабаве яшчэ адно. Было гэта ў 1937 годзе. Ужо маці нарадзіла ёй сястрычку Вольгу. Ужо адцвіла ружавата-белымі пялёсткамі вялізная яблыня каля хаты, пад абвіслымі галінамі якой Маня любіла гуляць з лялькамі. Лета…
У двор завітаў пан – Генрык Юргенсан. Ён звычайна быў падцягнуты, жвавы, з вусамі, што разыходзіліся ў бакі стрэламі. Паводле Маніных назіранняў, вусы ў пана Юргенсана былі куды больш вытанчаныя, чым у дзеда. Гэты пан з нейкіх часоў хаўрусаваў з сям’ёй Пісарчукоў і прадаў ім шаснаццаць дзесяцін лугу, а ягоная жонка нават пагадзілася хрысціць у царкве немаўля, народжанае ў Пісарчукоў, і цяпер даводзілася малому хроснай маці, а бацькам, Паўлюку і Зосі,– кумой. Вось такая радня.
Аднак выгляд у пана Юргенсана на гэты раз быў разгублены, рухі няпэўнымі, вусы і тыя абвіслі. Ён сказаў дзеду, што здарылася няшчасце і што ён хоча параіцца, як сябе паводзіць далей. Дзед пасля гэткага кранальнага тлумачэння жэстам рукі запрасіў пана ў хату. Маня маланкаю сіганула ў сталовую і заняла сваё патаемнае месца ў кутку пад сталом.
Пан Юргенсан момант цяжка і знясілена маўчаў, потым Маня пачула:
– Бачыць Бог, я не хацеў гэтага!
– А што, пане, здарылася?
– А тое, што я забіў чалавека…
– Як?! Пане Юргенсан, беражы вас Бог! І – што вы кажаце?
– Кажу… Я не хацеў гэтага. На досвітку іду са стрэльбай і бачу на палетку паміж карчоў бульбы штосьці чорнае. Я ўглядваюся… Варушыцца. Дзік, думаю, рые, ласуецца, дрэнь, бульбяной завяззю. Стрэліў. Падыходжу, ажно там – ніцма ляжыць чалавек.
– О Божа, пад сваю абарону прымі! Забітага душу супакой. Цяжкі грэх даруй пану… Пане Генрык, я вельмі шкадую, але ў такі змрочны і цяжкі для вас дзень быў бы рады вам памагчы.
– Парайце, спадар Пятро, што мне рабіць далей? Пайсці ў гміну і ва ўсім прызнацца ці прыкусіць язык ды зрабіць выгляд, што нічога не ведаю?
– Раю, пане Юргенсан, вельмі раю не памнажаць грэх на грэх, бо ён і без таго вялікі. Найлепей, я думаю, пайсці ў гміну і расказаць, а потым, калі высветліцца, хто гэты чалавек, узяць сіроцкую сям’ю пад апеку. Бедныя ж людзі – няшчасныя людзі, памагай ім, Госпадзе! Гэты, можа, ад голаду палез на чужы палетак мацаць у карчах бульбу.
Дзед наліў небараку келіх гарэлкі, і, калі яны выпілі і выйшлі, Маня вылезла з-пад стала, адчуваючы рэзкія