„program językowy” odnosi się do ustrukturyzowanego podejścia, jakie oferuje Makaton. Posiada nie tylko znaki manualne i graficzne, ale również słownictwo rozwojowe (słownictwo podstawowe i słownictwo dodatkowe) oraz strategie nauczania umiejętności komunikacyjnych i językowych (czytania i pisania).
7
Polski system Makaton nie jest tłumaczeniem ani kopią brytyjskiego Makatonu. Jest opracowany na nowo, w ten sam sposób, co np. Metoda Dobrego Startu na podstawie francuskiej metody „Le Bon Part” czy Fonogesty na podstawie Cued Speech (CS). Polska metoda tylko opiera się na tej samej idei, co wersja brytyjska; została zbudowana jako odrębny system mający własne, polskie (różne od brytyjskiego) słownictwo, znaki manualne oraz adaptowane (w części) znaki graficzne. Makaton w Polsce ma dwie nazwy: „PRKM – Program Rozwoju Komunikacji Makaton” oraz „KONi – Komunikacja Osób Niepełnosprawnych”. Wersję brytyjską stworzyła w latach 70. Margaret Walker wraz z pracownikami z The Royal Association in Aid of The Deaf and Dumb (Królewskiego Stowarzyszenia Pomocy Głuchym i Niemym – RADD). Założenie brytyjskiej wersji opiera się w całości na wykorzystywaniu znaków migowych Brytyjskiego Języka Migowego (British Sign Language – BSL). Stosowanie wersji brytyjskiej w Polsce jest nieuzasadnione i błędne.
8
Celem badań eksperymentalnych było utworzenie polskiego systemu Makaton i umożliwienie za jego pomocą osobom niepełnosprawnym intelektualnie porozumiewania się w codziennym życiu. Realizacja postawionych celów wymagała podzielenia badań na dwa etapy (dwa różne eksperymenty). Pierwszy obejmował prace związane z opracowaniem polskiej wersji (słownictwa, znaków manualnych i znaków graficznych) metody Makaton, drugi – ze sprawdzeniem jejskuteczności w terapii osób z niepełnosprawnością. Proces adaptacji jest opisany w książce System porozumiewania się Makaton w edukacji i terapii (w opracowaniu, Impuls).
9
Tylko wybrane, mające wizualne odniesienia do polskiej kultury.
10
Proces modyfikacji (dostosowania) dokładniej omówiono w dalszej części artykułu.
11
Poziom dziewiąty nazywany jest dodatkiem z tego względu, że obejmuje głównie: 1) pojęcia dodatkowe wynikające ze specyfiki kraju (słowa odnoszące się do osób, religii i żywności naszego kraju) oraz 2) pojęcia, które podczas badań otrzymały znaczącą, ale niższą procentowo wartość (jako pojęcia nie dla wszystkich w Polsce istotne, np. osoby – ciocia i wujek, żywność – rogal, twarożek itp.).
12
Badania prowadzone w wielu krajach europejskich nad słownikiem małego dziecka pokazują, że w większości języków pierwszych 350 słów jest podobnych (dotyczy codziennych czynności i najbliższej rodziny), a zatem poziomowe uszeregowanie słownictwa stanowi wskazówkę dotyczącą podstawowego słownictwa, które jest wspólne dla większości dzieci.
13
W brytyjskiej wersji bardzo ważna jest kontynuacja poziomów, w Polsce natomiast istotna jest personalizacja (wybór) i dostosowanie pojęć do indywidualnych potrzeb odbiorców.
14
Z tego powodu w Polsce nie stanowi to reguły, ale wybór (w przeciwieństwie do Wielkiej Brytanii). Model etapowy może być wprowadzany, lecz raczej jako forma praktycznej nauki, szczególnie dla partnerów komunikacyjnych.
15
Obserwacja dziecięcych działań w zaplanowanych sytuacjach (quasi-eksperymentalnych).
16
Badania prowadzone były wtedy, gdy sześciolatki były jeszcze w przedszkolu, nie w szkole.
17
Wybór poziomu zależy od kompetencji użytkownika.
18
Wyniki przeprowadzonego eksperymentu.
19
Tylko znaki, które miały wizualne odniesienia do polskiej kultury.
20
Wpisanie hasła w symbol graficzny ogranicza możliwość odmiany słów przez przypadki, co występuje w polskiej gramatyce w odróżnieniu od języków angielskiego czy amerykańskiego. Jest to kolejny z powodów, który wskazuje na konieczność tworzenia nowych, odrębnych systemów AAC w Polsce lub dokonywania naukowych adaptacji systemów przenoszonych z innych krajów. Symbole graficzne Makatonu w Wielkiej Brytanii mają hasła wpisane wewnątrz znaku.
21
Bez konieczności drukowania.
22
Zob. przypis 5.
23
Zob. słownictwo dodatkowe.
24
Wprowadzone do polskiego Makatonu w latach 2011–2013.
25
Weryfikacja trwała dwa lata (2003–2005). Kolejny etap badań obejmował drugi eksperyment, w którym wzięła udział nowa grupa badanych, podzielona na grupę: eksperymentalną (32 rodziny dzieci z ZD) i kontrolną (32 rodziny dzieci z ZD). W eksperymencie zostały zastosowane pomiary początkowy i końcowy. Badania analizowane były w programie SPSS 12.0 PL for Windows, wersja 12.0.1. Dodatkowo zostały przeprowadzone jakościowe wnioskowania zgromadzonego materiału celem pełniejszej interpretacji danych pochodzących z badań statystycznych. Badania są opisane w mojej książce System porozumiewania się Makaton w edukacji i terapii (w opracowaniu, Impuls).
26
Wszystkie przytoczone rymowanki są mojego autorstwa.
27
Pojęcie „dzieci niemówiące” jest bardzo szerokie i obejmuje dzieci, u których mowa rozwija się z opóźnieniem, nie rozwija się z różnych względów lub jej rozwój jest zaburzony. Etiologia zaburzonego rozwoju mowy bywa różna: zaburzenia neurologiczne, niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia chromosomalne. Nie zawsze udaje się ustalić przyczyny opóźnionego rozwoju mowy lub specyficznych zaburzeń rozwoju językowego (specific language impairment – SLI), występujących także u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym.
28
Pojęcia „mowa” i „język” są zamiennie używane w tekście, jednak „język” jest pojęciem znacznie szerszym niż „mowa”. Język jest systemem, formą myślenia. Mowa jest fizycznym odzwierciedleniem języka.
29
„Opóźnienie rozwoju mowy – to najogólniejszy termin służący nazwaniu zjawiska występującego u dzieci, polegającego na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje, że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej (za: Gałkowski, Jastrzębowska 1999, s. 317). Za podstawową przyczynę opóźnionego rozwoju mowy uznaje się późniejsze dojrzewanie układu nerwowego. Por. Gałkowski, Jastrzębowska 1999, s. 332.
30
Zaburzenia