Makaton w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi. Bogusława Beata Kaczmarek

błędów w wykonywaniu znaków manualnych.

      Uczniowie z niepełnosprawnością mają często problemy z naśladownictwem, a co za tym idzie – z prawidłowym wykonaniem gestu, wyłącznie po zaprezentowaniu go przez uczącego. Badania i obserwacje prowadzone podczas nauki komunikowania się osób z niepełnosprawnością intelektualną potwierdziły niewystarczającą skuteczność nauczania opartego jedynie na naśladownictwie (Tetzchner, Martinsen 2002). Jeśli dziecko zgadza się na pomoc, można stosować również naprowadzanie fizyczne.

      Podsumowanie

      Warto używać gestów, gdyż jest to naturalny sposób porozumiewania się, zgodny z rozwojem ontogenetycznym, wspierający rozwój mowy, poznawczy, społeczny i emocjonalny; prowadzi do zwiększenia czasu koncentracji uwagi na danej sytuacji. Porozumiewanie się za pomocą gestów jest dynamiczne, możliwe we wszystkich okolicznościach. Często – co ważne – jest to sposób lubiany i akceptowany przez dzieci, zapewne dzięki jego naturalności i powszechności. Ponadto jest łatwy do użycia w grupie rówieśniczej i rodzinie. Nie należy przy tym zapominać o znaczeniu porozumiewania się za pomocą znaków graficznych. Nasze doświadczenie wskazuje na konieczność nauki porozumiewania się równolegle dwoma systemami znaków: graficznymi i manualnymi, zwłaszcza gdy wiadomo, że będą odgrywały kluczową rolę w komunikowaniu się dziecka.

      Uzyskiwaniu pozytywnych efektów w nauce używania gestów służą dobra atmosfera pomiędzy dzieckiem a osobą dorosłą, otwarcie się na spontaniczną komunikację dziecka i brak presji. Korzyści przynosi nauka odbywająca się niejako mimochodem, oparta na rozwijaniu kompetencji komunikacyjnych dziecka, funkcjonalnym używaniu znaków, a nie skoncentrowana na poprawnym odpoznaniu i odtworzeniu gestu.

      Bibliografia

      Kaczmarek B.B. (2009), Formularz rozwoju komunikacji – gesty i słowa, Poznań: Program Rozwoju Komunikacji Makaton.

      Lasota A. (2010), Świat gestów i symboli w komunikacji dziecięcej, Kraków: Impuls.

      Tetzchner S. von, Martinsen H. (2002), Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się, Warszawa: Stowarzyszenie „Mówić bez Słów”.

      Vasta R., Haith M.M., Miller S.A. (1995), Psychologia dziecka, Warszawa: WSiP.

      System PECS w nauczaniu symboli graficznych Makatonu

      Bogusława B. Kaczmarek44

      Program Rozwoju Komunikacji Makaton, Poznań

      Wprowadzenie formalnego systemu komunikacji symbolicznej AAC – znaków manualnych i/lub znaków graficznych – jest bardzo zindywidualizowanym procesem, nie może być dokonane w sposób abstrakcyjny. Decyzja powinna opierać się na dobrze przeprowadzonej diagnozie45 umiejętności konkretnej osoby uczącej się w określonym kontekście społecznym w celu zaspokojenia jej danych potrzeb. Program interwencyjny AAC powinien nie tylko koncentrować się na podnoszeniu funkcjonalnej i skutecznej komunikacji, ale również obejmować oddziaływania nastawione na zastępowanie lub redukowanie „niepożądanych zachowań”, które często pełnią funkcje komunikacyjne, oraz na rozwoju mowy i umiejętności społecznych.

      Podwójność znaku w Makatonie (znak manualny i znak graficzny odpowiadający znakowi werbalnemu – słowu) daje duże możliwości wykorzystania ich z różnymi osobami do różnych celów. Jednym z nich jest nauczenie dziecka inicjowania interakcji komunikacyjnej z drugą osobą w ramach kontekstu społecznego.

      Licznie prowadzone przez wiele lat badania nad AAC wykazują, że wśród osób korzystających ze znaków AAC są również takie46, które posiadają możliwości posługiwania się mową – wokalizują, wypowiadają słowa, ale nie wykorzystują ich intencjonalnie w celu komunikowania się; nie wiedzą, jak to uczynić. Znaki, w tym wypadku symbole graficzne, pozwalają wizualnie pokazać, czym są słowa i czemu one służą.

      Wiele strategii nauczania znaków graficznych AAC obejmuje wprowadzanie formalnego systemu komunikacji symbolicznej poprzez naśladowanie czy dobieranie obrazków (przedmiot do fotografii, fotografia do kolorowego obrazka, kolorowy obrazek do czarno-białego symbolu graficznego) lub nazywanie nimi przedmiotów i czynności (tzw. etykietowanie). Hierarchia znaków w skali ikoniczności ma swoje zastosowanie w ocenie możliwości dziecka podczas wyboru określonego rodzaju znaków z systemu AAC. Uczenie naśladowania lub dopasowywania obrazków jest również bardzo istotne. Dzięki tym umiejętnościom dziecko w sytuacjach zadaniowych może naśladować lub odpowiadać na proste pytanie „co to jest?” lub „co chcesz?”, nie jest to jednak jednoznaczne z umiejętnością spontanicznego posługiwania się znakami w środowisku, nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi czy wyrażania swoich potrzeb – nie oznacza bycia spontanicznym rozmówcą. Te elementy są ważnymi składowymi głównego celu wprowadzania znaków Makatonu (jak również innych znaków AAC), jakim jest uczenie spontanicznego stosowania znaków oraz inicjowania interakcji z drugą osobą