Napoli–Roma 1987, s. 119–136; G. Maschke, La rappresentazione cattolica. Carl Schmitts Politische Theologie mit Blick auf italienische Beiträge, „Der Staat”, 1989, nr 28, s. 557–575; A. Motschenbacher, Katechon oder Großinquisitor, op.cit., s. 226–228.
301
C. Schmitt, Die Diktatur, op.cit., s. 42–47 (przypisy 1–12 do rozdziału II). Z zapisków z lat 30. dowiadujemy się, że wtedy też studiował kazania Innocentego III, zebrane w tomie 217 Patrologia Latina J.–P. Migne’a (Tagebücher 1930 bis 1934, Berlin 2010, s. 398).
302
Problem ten ma znaczącą literaturę – zob. np. M. Maccarrone, Chiesa e stato nella dottrina di papa Innocenzo III, Romae 1940; J.A. Watt, The Theory of papal Monarchy in the Thirteenth Century. The Contribution of the Canonists, New York 1965, s. 34–57; A. Prieto Prieto, Inocencio III y el Sacro–Romano Imperio, Leon 1982, s. 206–250; O. Hageneder, Il Sole e la Luna. Papato, imperio e regni nella teoria e nella prassi dei secoli XII e XIII, Milano 2000, s. 33–68, 131–250.
303
Na temat wykształcenia i erudycji prawniczej Innocentego III zob. K. Pennington, The Legal Education of Pope Innocent III, „Bulletin of Medieval Canon Law”, 1974, nr 4, s. 70–77.
304
O Wilhelmie Durandzie zob. R. Scholz, Die Publizistik zur Zeit Philipps der Schönen und Bonifaz VIII. Ein Beitrag zur Geschichte der politischen Anschauungen des Mittelalters, Stuttgart 1903, s. 208–223; J. Miethke, Politiktheorie im Mittelalter. Vom Thomas von Aquin bis Wilhelm Ockham, Tübingen 2008, s. 127–134. Szerzej na temat eklezjologii J. Gersona zob. O. de la Brosse, Le Pape et le concile. La comparaison de leurs pouvoirs à la veille de la Réforme, Paris 1965, s. 107–146. Na temat Gersonowskiego nominalizmu zob. W. Dreß, Die Theologie Gersons. Eine Untersuchung zur Verbindung von Nominalismus und Mystik in Spätmittelalter, Hildesheim–New York 1977.
305
C. Mirbt (red.), Quellen zur Geschichte des Papsttums und des römischen Katholizismus, Tübingen–Leipzig 1901. Cyt. w C. Schmitt, Der Wert des Staates…, s. 70, przypis 3 (u C. Schmitta bez podania roku wydania).
306
H. Raab, Die Wiederentdeckung der Staatslehre des Thomas von Aquin in Deutschland im 19. Jahrhundert, „Historisches Jahrbuch”, 1974, t. 94, s. 191–221; H. Donneaud, Le renouveau thomiste sous Léon XIII. Critique historiographique, [w:] Marie–Dominique Chenu. Moyen–Age et modernité, Paris 1997, s. 85–119.
307
C. Schmitt, Positionen und Begriffe…, s. 260; idem, Verfassungslehre, op.cit., s. 5, 6, 139, 202, 223, 229; idem, Der Nomos der Erde im Völkerrecht des Jus Publicum Europaeum, Berlin 1997 [1950], s. 28, 82, 126; idem, Glossarium. Aufzeichnungen der Jahre 1947–1951, Berlin 1991, s. 118, 283; idem, Die Einheit der Welt [1952], [w:] Idem, Staat, Großraum…, s. 508.
308
Na temat prawa naturalnego u Akwinaty zob. np. Cz. Martyniak, Obiektywna podstawa prawa według św. Tomasza z Akwinu, Lublin 1949, s. 48–58.
309
H.–R. Feugueray, Essai sur les doctrines politiques de Saint Thomas d’Aquin, Paris 1857, s. 31–47; M. Wilks, The Problem of Sovereignty in the Later Middle Ages: the Papal Monarchy, Cambridge 1963, s. 118–142; D. Berger, Thomismus. Grosse Leitmotive der thomistischen Synthese und ihre Aktualität für die Gegenwart, Köln 2001, s. 207–210.
310
A. Wielomski, Protestancka monarchia…, op.cit.
311
F. Meinecke, Die Entstehung des Historismus, München 1946, s. 378–468, 614–631.
312
Zob. np. D. Klippel, Die Historisierung des Naturrechts. Rechtsphilosophie und Geschichte im 19. Jahrhundert, [w:] F. Kervégan, H. Mohnhaupt (red.), Recht zwischen Natur und Geschichte. / Le droit entre nature est histoire, Frankfurt am Main 1997, s. 103–124.
313
L. Papini, Ecumene e decisione, op.cit., s. 33.
314
Na brak inspiracji filozofią klasyczną, szczególnie zaś arystotelizmem, w pismach C. Schmitta – szerzej zaś w niemieckiej myśli politycznej, a szczególnie konserwatywnej – wskazują 2 wybitni niemieccy badacze: M. Rhonheimer (Konservatismus als politische Philosophie. Gedanken zu einer „konservativen Theorie”, [w] G.–K. Kaltenbrunner (red.), Die Herausforderung der Konservativen. Absage an Illusionen, München 1974, s. 104–128; idem, Autoritas non veritas facit legem: Thomas Hobbes, Carl Schmitt und die Idee des Verfassungsstaates, „Archiv für Rechts– und Sozialphilosophie”, 2000, nr 86, s. 484–498; W. Hennis, Politik und praktische Philosophie, Stuttgart 1977.
315
M. Ziętek–Wielomska, Konserwatyzm niemiecki a racjonalizm – Wilhelma Hennisa i Martina Rhonheimera obrona rozumu praktycznego, [w:] Ł. Święcicki, A. Wielomski (red.), Religia w niemieckiej myśli politycznej (w druku).
317
J.B. Franzelin, De erroribus nonnullis circa cognitionem naturalem et supernaturalem seu circa habitudinem inter scientiam ac fidem qui nostra aetate scholis catholicis periculum crearunt. Votum P. Ioannis B. Franzelin S.I. consultoris comissionnis theologico–dogmaticae, [w:] J.M.G. Gomez–Heras, Themas dogmaticos del Concilio Vaticano I. Aportación de la Comisión Teológica preparatoria a su obra doctrinal. Votos y esquemas inéditos, T. I, Vitoria 1971, s. 126.
318
Św. Augustyn, O wolnej woli, [w:] Idem, Dialogi filozoficzne, Kraków 1999, I, 1, 11–13. Szerzej o tym problemie zob. W. Kornatowski, Społeczno–polityczna myśl św. Augustyna, Warszawa 1965, s. 210n.
319
E.L. Fortin, Św. Augustyn, [w:] L. Strauss, J. Cropsey (red.), Historia filozofii politycznej, Warszawa 2010, s. 186–190.
320
R.H.W. Regout, La doctrine de la guerre juste de Saint Augustin à nos jours d’après les théologiens et les canonistes catholiques, Paris 1934, s. 39–44.
321
C. Schmitt, Tagebücher. Oktober 1912 bis Februar 1915, Berlin 2005, s. 295.
323
Ibidem, s. 188, 192–193, 200.
324
Ibidem, s. 141–142 (w notatkach C. Schmitta pisownia holenderska nazwiska: Jan van Reysbroec).
325
Na temat tego zjawiska szerzej zob. np. H.A. Oberman, Werden und Wertung der Reformation: vom Wegestreit zum Glaubenskampf, Tübingen 1989, s. 82–142; H.–G. Beck, K.A. Fink, J. Glazik, E. Iserloh, Tra Medioevo e Rinascimento. Avignone–conciliarismo–tentativi di reforma. XIV–XVI secolo, Milano 2002, s. 165–182;
