id="n151">
151
Ibidem, s. 45.
152
Zob. C.F. Henningsen, The most striking events of a twelvemonth’s campaign with Zumulacarregui in Navarre and the Basque Provinces, J. Murray, London 1836.
153
Zob. F. Suárez, La formación de la doctrina política del Carlismo, IEP, Madrid 1946, ss. 74, 77–78, 81; G. Alférez, op. cit., s. 46.
154
Cyt. za: G. Alférez, op. cit., s. 45. Nie mamy żadnego dowodu na to, że polski narodowiec i autor reportażu z hiszpańskiej wojny domowej – Jędrzej Giertych czytał markiza de Lozoya, ale jest to bardzo prawdopodobne, ponieważ jego własna teza, iż gdyby Don Carlos wyznawał poglądy masońsko–liberalne, a otoczenie małoletniej Izabeli składało się z katolickich tradycjonalistów, to karliści znaleźliby jednak jakiś casus usprawiedliwiający odstąpienie od reguł prawa salickiego i zrezygnowaliby z formalnego legitymizmu dynastycznego, brzmi jak kalka tezy hiszpańskiego historyka – zob. J. Giertych, Hiszpania bohaterska, Warszawa 1937, ss. 146 i 319–321.
155
Jako że autorka nie rozwija tej myśli, możemy jedynie wyrazić przypuszczenie, że owa nieprecyzyjna fraza „wygaśnięcie dynastii pretendentów” dotyczy wygaśnięcia bezpośredniej linii prawowitych władców, pozbawionych lub niedopuszczonych do objęcia tronu. Lecz taka sytuacja zaistniała dotąd jedynie w Anglii i Szkocji wraz ze śmiercią Henryka IX/I (kardynała Yorku H.B. Stuarta) w 1807 roku oraz we Francji wraz ze zgonem Henryka V (hr. de Chambord) w 1883 roku. Sens porównania pomiędzy polityczną słabością tamtych legitymizmów po tych zdarzeniach, a nieustającą żywotnością karlizmu, pomimo analogicznego wygaśnięcia „dynastii karlistowskiej” w 1936 roku, jest natomiast zupełnie jasny i nie wymaga komentarza.
156
A. Wilhelmsen, La teoría del tradicionalismo político español (1810–1875): Realismo y Carlismo, [w:] S.G. Payne (Dir.), Identidad y nacionalismo en España contemporánea: el Carlismo, 1833–1975, ACTAS, Madrid 1996, s. 36.
158
F. Polo, op. cit., s. 47.
159
G. Alférez, op. cit., s. 47.
161
V. Manterola, El espíritu carlista, [w:] V. Garmendia, Vicente Manterola. Canónigo, diputado y conspirador carlista, Gráficas Gasteiz, Vitoria 1976, Apéndice II Los folletos políticos de Vicente Manterola, ss. 209–210. Ks. Manterola chyba jako pierwszy używał jednocześnie – w odniesieniu do wojen karlistowskich – określeń: „krucjata” (cruzada) i „powstanie narodowe” (alzamiento nacional), tak rozpowszechnionych w czasie wojny domowej 1936–1939.
162
Rozmaite warianty rozumienia pojęcia »tradycjonalizm« oraz jego relacji do pojęcia »konserwatyzm« przedstawiam w: J. Bartyzel, Tradycjonalizm, [w:] Encyklopedia „białych plam”, POLWEN, Radom 2006, t. XVII, ss. 186–191 oraz Idem, Tradycjonalizm, [w:] J. Bartyzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Encyklopedia polityczna, t. 1 Myśl polityczna: główne pojęcia, doktryny i formy ustroju, POLWEN, Radom 2007, ss. 416–420. Tu wystarczy powiedzieć, że (wyłączając problematykę tradycjonalizmu religijnego) na obszarze ściśle politycznym nie ma pośród badaczy tego fenomenu zgody co do tego, czy tradycjonalizm należy rozumieć i traktować jako: (a) przedrefleksyjny „konserwatyzm naturalny” (Max Weber, Karl Mannheim), nazywany także (Arnold J. Toynbee) „archaizmem”, czyli naśladownictwem przodków plemienia; (b) jeden z fundamentalnych składników każdej doktryny autentycznie konserwatywnej, według którego, jak powiada André Lalande, „winno się zachowywać tradycyjne formy polityczne i religijne nawet wtedy, gdy nie sposób rozumowo ich uzasadnić, a to dlatego, że uważa się je za prawidłowy wyraz i żywiołowe objawienie prawdziwych potrzeb społeczeństwa” (A. Lalande, Vocabulaire technique et critique de la philosophie, PUF, Paris 1960, s. 1141); (c) odrębny i doktrynalnie kompletny nurt filozofii politycznej, programowo reakcyjnej i ściśle, a nawet nierozłącznie, związanej z rzymskim katolicyzmem i jego polityczną teologią, konserwatyzmowi wręcz przeciwstawny, albo – w słabszej wersji owego przeciwieństwa – przynajmniej alternatywny wobec konserwatyzmu umiarkowanego („moderantyzmu”) i częstokroć liberalizującego.
163
Autorzy najważniejszych opracowań na temat konserwatyzmu w Hiszpanii, jak: S. Payne, Spanish Conservatism 1834 –1923, „Journal of Contemporary History”, vol. 13, nr 4/1978, ss. 765–776; V. Alba, Los conservadores en España. Ensayo de interpretación histórica, Planeta, Barcelona 1981; M. Fraga Iribarne, El pensamiento conservador español, Planeta, Barcelona 1982, 1984²; P.C. González Cuevas, Pensamiento conservador español: ideas políticas de Maeztu, Maurras y Schmitt, Biblioteca Nueva, Madrid 2007; Idem, Conservadurismo heterodoxo. Tres vías ante las derechas españolas: Maurice Barrès, José Ortega y Gasset y Gonzalo Fernández de la Mora, Biblioteca Nueva, Madrid 2009, i to bez względu na swoje własne poglądy (Payne i González Cuevas to badacze akademiccy – acz pierwszy z nutą sympatii dla karlizmu, Alba był komunistą „obediencji” trockistowskiej, a Fraga konserwatywno–liberalnym postfrankistą), w ogóle nie wspominają nawet o karlistach – i całkiem słusznie.
164
Zob. C. Marichal, La revolución liberal y los primeros partidos políticos en España (1834–1844), Cátedra, Madrid 1980.
165
Są oni zresztą pierwszym w historii powszechnej ugrupowaniem politycznym, które określiło się właśnie jako „liberałowie” (liberales).
166
Słowo utworzone od doce, czyli liczby 12.
167
Słowo utworzone od veinte, czyli liczby 20.
168
Zob. F. Cánovas Sánchez, J.M. Jover Zamora, El Partido Moderado, CEPC, Madrid 1982; J.L. Comellas, Los moderados en el poder (1844–1854), CSIS, Madrid 1970. Kontynuacją Partido Moderado w okresie tzw. Restauracji (1874–1931) monarchii konstytucyjnej była Partia Konserwatywna (Partido Conservador), która zresztą oficjalnie nazywała się Partido Liberal–Conservador, tyle że pierwszy człon został w praktyce zarzucony.
169
„Kanoniczna” książka na ten temat to praca doktorska z 1945 roku: L. Díez del Corral, El liberalismo doctrinario, IEP, Madrid 1973³.
170
„Partia liberalno–konserwatywna rozwinęła parlamentaryzm skopiowany z systemu angielskiego, »Toryzm« przepłukany w wodach paryskich” – ironizuje pisarz tradycjonalistyczny – J.M. Codón Fernández, Tradición y Monarquía, Montejurra, Palencia 1961, s. 61.
171
Zob. Á. Garrorena Morales, El Ateneo de Madrid y la teoría de la Monarquía liberal (1836–1847), IEP, Madrid 1973.
172
Aczkolwiek należy zaznaczyć, że „wolnorynkowizm” moderados miał pewien hamulec w postaci popierania protekcjonizmu w handlu zagranicznym, chroniącego przemysł kataloński. Leseferystami „totalnymi” byli lewicowi oponenci
