folksanger wat in die snerpende winter van 1961 deur optredes in die donker koffiehuise van Greenwich Village, soos The Gaslight Café, ternouernood oorleef. Tussen die intense nagte swerf hy van sofa tot sofa deur sneeubedekte New Yorkse strate; die rusbanke van teësinnige vriende, weldoeners en niksvermoedende vreemdelinge het sy semipermanente blyplek geword.
Twee van hierdie weldoeners is die Gorfeins, ’n ouer sosiologiedosent aan die Columbia-universiteit, en sy neurotiese vrou. Wanneer Davis een oggend uit hul woonstel glip, volg hul geliefde gemmerkat hom en die deur slaan toe.
Van daar moet hy dan met sy skouersak en kitaar in die een hand, kat onder die ander arm, deur die koue sukkel na die woonstel van sy vriende Jim (Justin Timberlake) en Jean (Carey Mulligan). Daar hoor hy van ’n woedende Jean dat sy swanger is. Sy eis van hom die geld vir die aborsie omdat hy beslis moontlik die pa kan wees en sy vriend Jim nie mag weet nie. Só draal die ballade in sirkels voort op die maat van verskeie klassieke folkliedjies uit die era.
En die wonderlike klankbaan onder die musiekregie van T-Bone Burnett laat jou wens die volgende folkherlewing is om die draai. “If it never gets old and it’s not new, it’s a folk song,” sê Llewyn Davis reg aan die begin van die prent. Hoe raak dié opmerking is, hoor jy dan in treffende nuwe opnames van tydlose ballades soos “Hang Me, Oh Hang Me”, “The Last Thing on My Mind” en “Fare Thee Well (Dink’s Song)”.
Die uitsiglose verhaal, die sielvolle kat en die hartverskeurende skoonheid van die musiek en fotografie word draaglik gemaak deur hope droë en desperate humor, maar wat regtig erg is, is dat Llewyn Davis grotendeels op die outobiografie van Dave van Ronk, The Mayor of MacDougal Street, gebaseer is.
Van Ronk was op sy beurt ’n gesiene voorloper van Bob Dylan wat in sý outobiografie, Chronicles, toegee hy het aanvanklik sekere opnames van Van Ronk frase vir frase nagespeel.
Maar nie net dit nie, Dylan het Van Ronk se geïnspireerde bewerking van die ou tradisionele ballade “House of the Rising Sun” opgeneem vir sy eie 1962-debuut voor Van Ronk self ’n opname kon maak. (Tot Van Ronk se genoegdoening het The Animals in 1964 toe van Dylan se weergawe so ’n groot nommereen-treffer gemaak dat Dylan dit nie meer kon speel sonder dat mense dink hy’t by The Animals afgekyk nie.)
Inside Llewyn Davis is dus ’n tragedie wat afspeel op dieselfde strate en in dieselfde donker kroegies waar ’n segetog op die punt staan om te begin. Vir elke ikoon soos Dylan is daar helaas ’n klomp talentvolle Dave van Ronks op die toneel wat soos Llewyn Davis deur die sneeustrate van New York moet strompel sonder ’n warm jas, belas met ’n gemmerkat en ’n kitaar. En daai arme drommel moet óf die kat in die steek laat ter wille van sy sterwende droom, óf hy moet die kitaar neersit en sy rug keer op die roeping wat hom gaan faal.
Die Coen-broers se jongste is ironies genoeg ’n roerende bevestiging van Dylan se woorde in “Love Minus Zero”: “She knows there’s no success like failure. And that failure’s no success at all.” En as jy wil hoor hoe skrikwekkend verhelderend mislukking kan wees, gaan luister na Van Ronk se weergawe van Joni Mitchell se “Both Sides Now” op YouTube. Mitchell sê dis haar gunstelinginterpretasie. Jy hoor hoe Van Ronk haar blou wysie dronk en stukkend speel en haar glashelder, ontwykende woorde soos dorings, een vir een, uit sy gemoed trek.
Die manier waarop Van Ronk “Both Sides Now” deurly herroep terselfdertyd een van die sleuteltonele in die fliek. Llewyn Davis lê ’n duisend ysige myle van New York na Chicago af om Albert Grossman te oorreed om hom te verteenwoordig. Grossman, wat later Dylan se legendariese bestuurder sou word, luister hoe Davis sy hart vir hom uitspeel en verklaar dan kil: “I don’t see a lot of money there.” Dit het blykbaar ook met Van Ronk in die regte lewe gebeur.
Nee, Van Ronk was nie ’n miskende Dylan of Van Gogh nie, maar wanneer hy ten slotte van “Both Sides Now” bieg-prewel-sing: “I really don’t know life at all” besef jy ook Oscartoekennings beteken nie regtig veel nie.
DIE SKOENE MOET JY DRA
“Pa, ek wil ’n kunstenaar word,” is woorde wat ek ys om eendag te hoor.
Ek verkneukel my weliswaar daarin wanneer my vyfjarige dogtertjie met ’n wilde entoesiasme vir tekengoed vra; wanneer sy gloeiend vir my haar bont prente wys en uitlê; wanneer sy verdiep raak in goeienagstories, obsessief raak oor flieks of liedjies of sonder waarskuwing in ’n vuurspuwende pers drakie verander.
Maar ek ken so baie kunstenaars en dromers wat teen veertig in teleurgestelde romantici verander het; sjarmante, talentvolle mense wat vanweë ’n sameloop van ongelukke, verspeelde kanse, markkragte en die wet van gemiddeldes eenvoudig nie daarin kon slaag om hulself te verwesenlik of geld te maak in die proses nie.
En nee, geld maak nie noodwendig gelukkig nie, maar ’n uitsiglose gespartel maak bitter, en wanneer die middeljare jou tref, besef jy deeglik niks behalwe geld kan op hierdie aarde die honger op ’n afstand hou of jou loskoop van ’n stelsel wat op al jou tyd beslag lê nie.
Om ’n droom uit te leef wat geen gemoedsrus of gemak kan koop nie ontaard in ’n nagmerrie – al sê die selfhelpboeke wat. En om ’n bestaan te maak uit kuns is enkelinge beskore.
Stel dit so: As geluk afhang van realistiese verwagtinge en sukses afhanklik is van hoe groot jy droom, is daar ’n probleem. Want as geluk die somtotaal is van die werklikheid minus verwagtinge, kan die droom van suksesvolle kunstenaarskap nie anders as om in 99 persent van gevalle op ’n minusgetal in die gelukafdeling te eindig nie.
Dan is daar nog al die ander gevare: Hoeveel kunstenaars raak nie verlief op hul eie pyn of hopeloos selfbehep ten koste van verhoudings of die day jobs wat later al genade word nie? En hoeveel ander raak nie sinies en sielsmoeg wanneer hulle ter wille van finansiële oorlewing uitverkoop en hulself in kommoditeite verander wat hulle self nie sou koop nie?
Die Amerikaanse skrywer James Baldwin het dit mooi saamgevat: “Die prys wat ’n mens betaal vir die najaag van enige beroep of roeping is intieme kennis van daardie strewe se donker kant.”
Hoekom ’n mens jou vrywillig op ’n pad sou begewe wat jou gedurig in voeling dwing met die dikwels ondraaglike menslike toestand en die soektog na ’n ewig ontwykende waarheid wat jy nog moet probeer verkwansel, het vir my ’n raaisel begin word.
Maar toe gaan luister ek na Kris Kristofferson in die Kaap se GrandWest Arena en daar verstaan ek weer hoekom mense bereid is om hulle dood te bloei en broodgebrek te ly vir kuns. Want kyk, wanneer jy iets skep wat waaragtig waar is en hóú, systap jy vir ’n transendentale oomblik of twee die vergetelheid. In Goodwood het ek gesien hoe ’n brose ou man van 77 deur sy eie brose woorde, dronk deuntjies en vals note huis toe gedra en vir alles vergewe word; hoe hy kuns soos asem in sy longe trek en ’n saal vol vlees en bloed vul met daardie gees.
Kuns is dalk tog al aardse manier om jou verraderlike liggaam en drome met ’n tikkie waardigheid te oorleef. Hel, ’n liedjie soos “Me and Bobby McGee” maak dit selfs moontlik vir ’n man wat nie kan sing of waffers kitaar speel nie om ’n groot musikant te wees.
En toe kry ek wraggies die kans om met Kristofferson ná die konsert ’n onderhoud te voer en dié innemende, nederige man straal wanneer hy oor mense, musiek, Bob Dylan en Hank Williams praat soos wanneer my dogtertjie vir my haar prente van drakies, haaie of hasies wys. Hy voel geseënd, sê hy, absoluut geseënd om met liedjies wat uit sy siel kom ’n bestaan te kon maak en hom te kon uitdruk. Maar hoekom dit alles so goed uitgewerk het, kan hy hoegenaamd nie verklaar nie.
“My kind,” wou ek in daardie oomblik sê, “word enigiets behalwe ’n kunstenaar tensy jy ’n Kristofferson kan wees.”
Maar toe tref die cowboystewels wat oom Kris aanhet my – ek het nog nooit ’n paar meer afgeloopte, verrinneweerde skoene gesien wat so gemaklik en noodsaaklik lyk nie. Toe dag ek, liewe dogter, wat jy word, is nooit volledig ’n keuse nie. Dié skoene sal jy dra – as jy baie gelukkig is. Sterkte!
SHELLEY EN DIE GRAAD 11-MEISIES VAN ’N KAAPSE SPOGSKOOL
“Ironie is eintlik baie moeilik om te verduidelik,” sê my vriendin.