’n lang beweging van sowat 23 minute ontgin al die moontlikhede van musiek en instrument. II. Adagio ’n Liriese beweging, melodieryk en pastoraal in aanvanklike stemming. Die soloviool speel ornamentasies rondom die melodie van die hooftema wat deur die hobo ingelei word. III. Allegro giocoso ma non troppo vivace Dit is seker die langste tempo-aanwysing wat Brahms in ’n simfoniese werk gegee het en moet derhalwe noukeurig gevolg word. ’n Eg Hongaarse rondo met dubbelgrepe vir die viool en vol vindingryke wisselinge van die twee temas.
KAMERMUSIEK
Brahms het ’n aansienlike hoeveelheid kamermusiek geskryf, hoewel nie naastenby soveel soos Mozart of Beethoven nie. Daar is twee stryksekstette, drie strykkwintette, drie strykkwartette, twee klavierkwartette, drie klaviertrio’s, twee klarinetsonates, twee tjellosonates en drie vioolsonates. Daar is ook ’n horingtrio en ’n klaviertrio. Die twee werke wat egter die meeste gehoor word, is die kwintette vir vier strykers plus ’n ander instrument.
Klarinetkwintet in B min op 115 (37 min) I. Allegro Eers nadat die strykers die inleiding gespeel het, laat die klarinet die eerste note klink in ’n werk van skone melancholie. II. Adagio Die beweging het net een tema en die klarinet en ’n soloviool speel dit om die beurt. III. Andantino Die lighartigste beweging van die kwintet, met ’n melodie wat herinner aan die derde beweging van die Simfonie no 1. IV. Con moto Dit is ’n stel variasies, soos in Mozart se Klarinetkwintet.
Klavierkwintet in F min op 34 (44 min) Dit het ’n lang ontstaansgeskiedenis gehad, en die kwintet is die derde vorm waarin Brahms sy materiaal gegiet het. Dit is dalk daarom dat dit ’n heel ingewikkelde werk is met ’n baie ryk verskeidenheid temas. Met hierdie kwintet beweeg Brahms duidelik weg van die romantiek, meer na die wêreld van Beethoven en selfs vroeëre klassieke meesters.
KLAVIER VIER HANDE
Die skryf van musiek vir klavier vier hande het in die tweede helfte van die negentiende eeu baie gewild geword, en die werke is dikwels in private huise gespeel. Brahms het die meeste van sy simfoniese werke ook getranskribeer vir vier hande.
Hongaarse danse (50 min) Die 21 Hongaarse danse is in twee bande gepubliseer, onderskeidelik in 1869 en 1880. Hulle het Brahms beroemd gemaak. Hulle word vandag meestal gehoor in verwerkings vir klaviersolo of orkes. Die danse is gebaseer op egte sigeunerdeuntjies en Brahms het beter as enige ander komponis (met inbegrip van Liszt) daarin geslaag om die egte sigeunersfeer in formele musiek te herskep.
Walse op 39 (16 min) Die sestien walse is in 1865 uitgegee en Brahms het hulle skertsend beskryf as “twee boekies met onskuldige klein walsies in Schubertiaanse vorm”. Die walse word dikwels deur ’n solis uitgevoer, maar daardeur verloor hulle baie rykdom aan harmonisering. Die walse is meestal Weens of Oostenryks van stemming, maar in enkeles breek ’n Hongaarse sfeer deur.
KLAVIERSOLO
Brahms het sy bestaan aanvanklik gemaak deur klavier te speel en het in baie gevalle in later jare sy eie klavierwerke die eerste keer uitgevoer. Clara Schumann, self ’n virtuoos, het sy spel bewonder.
Brahms het ’n aansienlike hoeveelheid werke vir die klavier gekomponeer. Afgesien van drie sonates (almal vroeë werke) is daar ’n groot aantal korter stukke: vyf ballades, agtien intermezzi, sewe capriccio’s, drie rapsodieë, een scherzo en een romanze, wat van sy pragtigste musiek bevat.
Die titels is egter, so wil dit voorkom, willekeurig aan die stukke gegee, en berus meer op lengte as iets anders. So word die langste werke Rapsodieë genoem, dié wat iets korter is, Ballades, en dan word die titels Intermezzo, Capriccio en Romanze aan korter stukke toegeken, sonder enige klaarblyklike verband tussen die musiek en die betekenis wat tradisioneel aan sulke titels geheg word. Met die uitsondering van die twee Rapsodieë op 79 en die drie Intermezzo’s op 117 is hulle ook nie as groepe saam uitgegee nie. Die Klavierstücke op 76 bevat vier Capriccio’s en vier Intermezzo’s, die Fantasien op 116 drie Capriccio’s en vier Intermezzo’s, die Klavierstücke op 118 vier Intermezzo’s, een Romanze en een Ballade en die Klavierstücke op 119 drie Intermezzo’s en een Rapsodie. Al hierdie werke verskyn gereeld op die programme van konsertpianiste.
Daar is ook twee stelle variasies wat beroemde konsertitems geword het.
Variasies en fuga op ’n tema van Handel in B-mol op 24 (24 min) Dit is Brahms se meesterwerk in die variasievorm. Die tema is ’n aria uit Leçon van Handel (geskryf vir die kinders van die destydse Prins van Wallis). Hierop het Brahms 25 vindingryke variasies geskryf, in ’n werk van simfoniese omvang, afgesluit met ’n magistrale fuga waarin elke moontlikheid van hierdie vorm uitgebuit word.
Variasies op ’n tema van Paganini in A min op 36 (24 min) Dertig variasies op ’n tema van Paganini wat slegs uit een maat bestaan en die tema van ’n stel variasies deur Paganini self is. Dit is besonder tegnies van aard, en Brahms spits elke variasie toe op ’n spesifieke tegniese klavierprobleem. Die tema (die laaste van ’n stel van 24 Caprices) is ook die basis van Rachmaninoff se *Rapsodie op ’n tema van Paganini.
VOKAAL
Brahms het ’n groot aantal koorwerke geskryf, sommiges spesifiek vir manne- en vrouekoor. Hy was lank betrokke by koormusiek in Wenen en het ook baie geskryf vir amateurgroepe.
Alt-rapsodie op 53 (14 min) Hierdie werk vir altsolo, mannekoor en orkes het as teks Goethe se gedig Harzreise im Winter (Winterreis deur die Harzberge). Die gedig handel oor ’n jong man wat uit ’n staat van wanhoop beweeg tot berusting. Die rapsodie is gekomponeer vir Julie, die dogter van Clara Schumann.
Ein deutsches Requiem op 45 (70 min) Hierdie werk is uniek in sy konsepsie en in sy aanpassing van die tradisionele *Requiem tot ’n Protestantse vorm. Dit is ’n indrukwekkende komposisie vir sopraan (een solo), bas (twee solo’s), koor en orkes. Die sewedelige werk het oor ’n tydperk van sowat tien jaar ontstaan en die sopraansolo in deel vyf is eerste geskryf, ná die dood van Brahms se moeder. Die werk is op Bybeltekste (met inbegrip van die apokriewe boeke) gegrond. I. Selig sind die da Leid tragen (Geseënd is dié wat treur, Matt 5:4, Ps 126:5, 6), koor. II. Denn alles Fleisch, es ist wie Gras (Die mens is soos gras, 1 Pet 1:24, Jak 5:7, 1 Pet 1:25, Jes 35:10), koor. III. Herr, lehre doch mich (Maak tog aan my bekend, Ps 39:5-8, Wysheid van Salomo 3:1 – apokrief), bas. IV. Wie lieblich sind deine Wohnungen (Hoe lief het ek u woning, Ps 84:1-2, 4), koor. V. Ihr habt nun Traurigkeit (Net so is julle ook nou bedroef, Joh 16:22, Jes 66:13), sopraan. VI. Denn wir haben hier keine bleibende Statt (Want ons het in hierdie wêreld geen vaste verblyfplek nie, Heb 13:14, 1 Kor 15:51-22, 54-55, Op 4:11), bas. VII. Selig sind die Toten (Geseënd is dié wat van nou af in die Here sterwe, Op 14:13), koor.
Liebeslieder-Walzer Daar is twee boeke: die eerste, op 52 (23 min), dateer uit 1869 en die tweede, op 65 (19 min), uit 1874; lg. word ook die Neue Liebeslieder genoem. Die twee boeke tesame bevat 33 kort sangfragmente wat in tydsduur wissel van 45 sekondes tot iets meer as twee minute en is vir sopraan, alt, tenoor, bariton en twee klaviere. Dit is gebaseer op tekste uit Polydora, ’n bloemlesing vertaalde gedigte uit verskillende tale soos Serwies, Pools, Russies, ens. Van die walse, bv. Am Donaustrande (Op die Donau-oewer) of Nicht wandle mein Licht (Moenie wegdwaal, beminde) uit boek 1, klink so Weens soos Schubert.
Liedere Brahms was een van die groot liederkomponiste van die negentiende eeu. Hy het reeds op 21-jarige leeftyd sy eerste liedere gepubliseer en oor ’n periode van 42 jaar vir solostem 187 liedere plus twee siklusse van negentien liedere altesaam en vir stemduo twintig liedere gekomponeer. Baie van sy liedere is in die standaardrepertoire van liedersangers, soos Auf dem Kirchhofe (In die kerkhof), Feldeinsamkeit (Veldeensaamheid), Geistliches Wiegenlied (Jesus-wiegelied, met altviool-obligaat), Immer leiser wird mein Schlummer (My sluimeringe word al sagter), In Waldeinsamkeit (In die woudeensaamheid), Die Mainacht (Die Meinag), O kühler Wald (O koele woud), O wüsst ich doch den Weg zurück (Ag, het ek maar die pad terug geken), Sapphische Ode (Sapfiese ode), Von ewiger Liebe (Oor die ewige liefde) en Wie Melodien zieht es mir (Soos melodieë beweeg dit my), om maar enkele van die bekendstes te noem. Daarby het hy ’n groot aantal Sigeunerliedere en Duitse volksliedere verwerk.
Sy twee siklusse is Die schöne Magelone (15 “romanses”) en Vier ernste Gesänge op 121 (Vier gewyde liedere) (18 min). Hierdie vier liedere was Brahms se laaste vokale werk en word deur baie as die kroon op sy liederskat beskou.