Beweging. Dit was die eerste teken van die naderende stormwolke wat later die hele landskap sou verdonker.
In 1969 was ons lewens so georden, daar was nie eens ’n semenvlekkie uit posisie nie. Selfs ons geheime sondetjies was vooruitbestem deur die Allerhoogste.
Ons was in aparte skole, nie net die wit en swart kinders nie, maar ook die dogters en die seuns. Dit was op ons dorp so. Die meisies was in Hoërskool Bloemhof. Ons was in Paul Roos Gimnasium.
Ons het soggens skool toe gegaan, smiddags krieket of rugby gespeel, saans ons huiswerk gedoen, en oor naweke het ons ons moed bymekaargeskraap en vir meisies gaan kuier by hul ouerhuise, waar ons stilletjies verlief geraak het terwyl ons koeldranke drink uit lang glase.
Ons het die beste van alle wêrelde gehad. Ons aardse woonplek was suburbia, ons hemelse bestemming was die Nuwe Jerusalem. Niks sou ons van ons erfenis weerhou nie, want dit was vooruitbestem deur Calvinisme, geborg deur Sanlam, en beskerm, met God se hulp, deur die ysterhand van die Polisie en die Weermag.
En wanneer die twyfel ons wou bekruip, was daar altyd die private troos van hand in eie boesem steek.
Nou, hier is die interessante ding van Suid-Afrikaanse musiekrebellies. Ek weet van drie ander naas Voëlvry in die eighties. Daar was Sophiatown in die 1950’s. Daar was Musiek en Liriek in die seventies. En daar was die De la Rey-besigheid in 2007–2008. Drie van hierdie revolusies was blank/Afrikaans, en een was swart. Al vier hierdie revolusies word deesdae in ’n sekere politieke of rebelse konteks gesien. Die feit is dat slegs die De la Rey-fenomeen uitsluitlik polities was. Die ander revolusies is met meer gemengde motiewe gepleeg; hoewel politiek deel van die bagasie was, is dit gelei deur jongmense wat ’n jol gesoek het, ’n groter jol as die jol wat beskikbaar was in die milieu waarin hulle hulself bevind het. Anders as die antikapitalistiese rebelle in Iran, wou ons gekleurde sokkies dra.
Die Sophiatown-ouens was gatvol vir tribal chants; hulle was die eerste geslag kultureel ontwortelde swartes wat in die omgewing van die grootstad ’n stedelike idioom gevind het. Die jol het eers overt polities geword toe die Nasionaliste met hulle begin sukkel het.
Die Musiek-en-Liriek-ouens was gatvol vir Gé Korsten en Min Shaw. Eenvoudig soos dit. Hulle wou terugkeer na die warmte en eerlikheid en oorspronklikheid van die Briels, maar in ’n meer gesofistikeerde idioom.
En ons van Voëlvry was op ons beurt gatvol, nie net vir Gé en Min nie, maar ook sommer vir die Musiek-en-Liriekouens, vir die beperkte keuse popmusiek wat ons kon hoor op Pop Shop, vir die feit dat al die goeie rockmusiek net in Amerikaanse Engels was, vir die feit dat ons vervreemd gevoel het van ons ouers en die kerk en die hele Nasionale Party-package-toer wat al op reis deur die Calvinistiese woestyn was sedert 1948. By implikasie – en in die heel laaste instansie – was ons natuurlik ook teen apartheid, nie omdat ons politiek baie goed verstaan het nie (ons idees hieroor was bra naïef), maar omdat ons outomaties teen alles was waarvoor die ouer geslag gestaan het.
Politiek was dus nie alles nie. Een van die plakkate wat omhoog gehou is deur studente tydens die Stellenboschbetogings op die laaste been van die toer, het gelui:
PRAAT MET ONS
Ons was nie bloot almal slegs in opstand teen die ouer generasie nie. Daar was sommige van ons wat ook wou uitreik na hulle. Dis waarskynlik hoekom ek eers die Kruik-opsie probeer het voor die meer anargistiese rock ’n roll-opsie (sien die hoofstuk “sonsverduistering en geheueverlies” oor Piekniek by Dingaan).
Van rock ’n roll gepraat, dis die ander ding wat deur geskiedskrywers misgekyk of ondergeaksentueer word. Dis verbasend hoeveel van hierdie musiek-protesbewegings – nie net in Suid-Afrika nie, maar wêreldwyd – geïnspireer is nie alleen deur die Woodstock-fees van 1969 nie, maar deur Amerikaanse musiekgenres oor die algemeen. Ons, sowel as die De la Rey-ouens, het stilisties geleen by rock ’n roll. Musiek en Liriek se rolmodelle was uit die Amerikaanse folk-bewegings van Bob Dylan, Cat Stevens en Joan Baez (wat op hul beurt roots gehad het in die vakbondbewegings, die Guthries, die pre-Woodstock-rebelle). En Sophiatown se sharp darkies met hulle blink skoene het teruggegryp na die era van die Big Bands, Motown, soul, die swart ghetto’s van die nuwe wêreld. Hulle was suiwer Chicago. Hulle was nie oorspronklike Afrikane nie, hulle was recycled Amerikaners.
Daar is soveel paradokse hier dat ek dadelik gaan ophou worry daaroor. Punt is, dit was alles deel van ’n groeiende globale bewussyn, aanvanklik aangehits deur gekleurde sokkies en kitare, nou soos ’n veldbrand aan die versprei deur die Internet en informele kommunikasiemetodes. Ek skat as daar in Iran iets kon wees soos demokrate teen demokrasie, is daar iets soos antiglobalisasie-globaliseerders.
Soos baie ander sogenaamde “liberal” wit Suid-Afrikaners vra ek myself dikwels af: wéét die gemiddelde ANC-politikus enigsins van hierdie algemene twintigste- en een-en-twintigste-eeu tendens? So baie van hul uitsprake verraai ’n totale onkunde van selfs die basiese jargon van die nuwe bewussyn dat ek wonder waar en hoe hulle die bus gemis het.
Of is dit ons wat hulle bus gemis het?
Onlangs het ek hierdie stukkie papier met gekrabbelde skryfwerk daarop ontdek tussen my notas. Ek dink dit was oorspronklik bedoel as deel van ’n Engelse wetenskapfiksiemanuskrip, en miskien gebruik ek dit nog vir so iets, maar ek haal dit graag hier aan, want daar is geen twyfel waar ek aan die idee gekom het nie:
They were the clay people, the grey people, the people who reared us. They could not see where they were walking, and they could not hear anything, neither could they speak, because the sockets of their eyes and the openings of their ears and their mouths were stuffed with clay. Their entire bodies were covered in thin layers of clay. The clay was grey.
Because they could not see or hear or speak, they had developed complicated codes and mechanisms for communicating with one another. They had built tiny cellphones and they used electronic beeps and flashing lights. Their lives were ruled by graphs and symbols and percentages. Being unable to communicate any thought directly, they had to translate it into digits and formulas, which they transmitted through the airwaves and via their own genetically altered synapses. Even their pleasure was technical. The expressions on their faces did not change when they were experiencing exhilaration or pain.
To us, their children, they were inscrutable. It was impossible to understand them, unless one gave up, and agreed to the operation. The operation was painless, and the results almost immediate.
I cannot tell you how many friends I lost this way. These young people would enter the grey hospitals manned by grey men, they would enter as happy, normal, carefree children, and they would emerge the next day, all sombre and serious, their eyes glazed over by the first tiny growths of clay, their faces void of emotion.
Then they would be sent away on courses to learn how to use their new little cellphones and other instruments.
Those of us who remained, who refused to undergo the operation, became electric guitar players, and disappeared into the sewers and side streets of the big cities to form noisy rock bands.
But no matter how loudly we played, they never heard us. For they were the clay people, the grey people, and we were no longer their children. We were the rejects of their perfect society.
In retrospek: my familie was miskien oukei, maar die mense wat my familie ontwerp en gesponsor het, was niks lekker nie.
Vanoggend, pas nadat ek my kinders by die skool gaan aflaai het, vang ’n koerantopskrif my oog. Dis die een koerantopskrif wat ek al jare lank vrees, sedert die tyd van die Bothas:
OPSTAND IN WEERMAG
Later sou ek agter die kap van die byl kom. Die Suid-Afrikaanse Weermag (wie se soldate maande laas behoorlik