in Kaapstad te ontwrig.
“Die polisie moet maar doen wat hulle kan,” sê die woordvoerder van die Weermag (vreemd genoeg, sy van is glo Boer). “Ons sal daar wees, met ons T-hemde en ons baniere.”
Die toneel van hierdie klein oorlog – wat dalk op die ou end net ’n geredekawel gaan wees – is ongeveer dertig kilometer van my huis af. Soos die kraai vlieg, nie veel verder as die lughawe nie, net ’n entjie verder as my volgende glas Guinness in Londen, my volgende Duvel in Brussel.
Ons sal waarskynlik môre se skermutseling oorleef. Maar hoe hard ek ook al my TV aansit, hoe melodieus ek ook al speel op my kitaar, ek sal nie vir altyd daarin kan slaag om die geraas van gewere en anargie te laat vervaag in die agtergrond nie.
Enige dag kan die chaos voor my deur kom staan. En wanneer dit gebeur, sal dit nie help om te verduidelik dat ek twee dekades gelede deel was van die Afrikaanse rock ’n rollrevolusie teen vaal sokkies, Calvinisme en apartheid nie.
My grootwordproses, my hele lewe as jong Afrikanertjie, was van die begin af oordonder deur paradokse. Sedert ek ’n tjokkertjie was – actually, vandat ek op driejarige ouderdom my pa se outydse Underwood-tikmasjien ontdek het – het ek geweet dat ek eendag ’n skrywer gaan wees. Maar dwarsdeur my jeug moes ek by my pa hoor dat skrywers nie baie geld maak nie.
Ek het hom geglo. Hoe anders? Ek het nie enige skrywers persoonlik geken sodat ek hulle kon vra hoeveel geld hulle maak nie. Om die waarheid te sê, ek het geen ryk mense geken nie (ons het net ’n tweedehandse Kombi gehad en in huurhuise gebly, en het dus nie in die regte kringe beweeg nie). Al die ryk mense was in tydskrifte en rolprente. Soos Cliff Richard. Ek het geweet Cliff Richard is ’n popsanger.
Laat ek dit maar ronduit erken: toe ek ses jaar oud was, was Cliff Richard my hero. Hy sou gelukkig nie die enigste hero bly nie. Cliff Richard was die eerste van ’n reeks rolmodelle. Nie al hierdie rolmodelle sou so onskuldig wees soos Cliff Richard nie. Nadat ek Cliff Richard ontdek het, het ek vir ’n ruk lank ’n ongesonde fassinasie ontwikkel met die sanger Des Lindberg, ’n plaaslike musikant wat Suid-Afrikaanse gehore laat giggel het met sy stout liedjies (merk julle ’n patroon?). Dalk was dit sy strooihoed wat my hart gesteel het.
Hoe dit ook al sy, sedert die ouderdom van ses jaar oud ken ek ’n klomp popliedjies uit my kop uit. Ek kon “Bachelor Boy” en “Summer Holiday” amper regdeur sing; ek het selfs die movie gaan kyk. Ek het al die reklame vir soetkoek opgeëet. Ek het gedink die lewe is veronderstel om een ewigdurende lang somervakansie te wees, met seuns en meisies wat dans en flankeer en rondrol op hooimiedens. Ek het geglo in die droom van helderrooi dubbeldekkerbusse en mense met snaakse hoede. Dit was die grootste rede waarom ek later, selfs nadat ek sukses behaal het as ’n skrywer, tydelik my tikmasjien vir ’n kitaar sou verruil en self ’n musikant geword het.
Maar dit word erger.
Laat my toe om julle terug te neem na ’n aand in die vroeë tagtigs. Ek is ’n jong skrywer, en ek is broke. Die royalties op my boeke is nie genoeg om van te lewe nie. Ek squat in my editor se woonstel – dis moontlik dat sy op my verlief is, maar ek weet nie. Haar woonstel is in die middel van Hillbrow. (Daar het toe nog wit mense in Hillbrow gebly.) Ek loop in die strate rond en eet ietsie in een van die baie goedkoop straatkafeetjies. Terwyl ek eet, kom sit twee meisies by my tafel. Die kafee is vol; daar is nie plek by die ander tafels nie. Ons begin gesels.
Soos die ongeluk (of geluk) dit wil hê, het hulle die sleutels van Des Lindberg se huis by hulle. Ja, dié Des Lindberg. Des en sy vrou, Dawn, is iewers op toer, en die twee meisies het die job gekry om na die huis te kyk in hul afwesigheid. Die huis is iewers in in die noordelike voorstede, ’n area van Johannesburg waar ek nog nooit was nie omdat daar geen treine in daardie rigting loop nie. Anyway, mens GAAN nie net soontoe nie. Niemand het my nog ooit voorheen soontoe uitgenooi het nie. Behalwe nou. Ek het nie wiele nie, maar hulle het. Nee sê, is buite die kwessie.
Ek besef dadelik dat ’n Hoër Hand hier aan die werk is. So gebeur dit dat ek skaars ’n uur later aan die swem is in Des Lindberg se swembad saam met twee poedelnaakte meisies. Ek is ook poedelnakend.
Laat my toe om hierdie verstommende feit te herhaal.
Ek. Swem. Poedelnakend. In die swembad. Van iemand wat my rolmodel was. Sedert ek nege jaar oud was.
En dit bly nie net by swem nie! Op die ou end los ek die girls net daar in die swembad en begin rondloop in Des se leë huis. Hy het die ongelooflikste goed. Daar is ’n reusagtige skildery van Dawn in die voorportaal. By ’n gesonke venster met ’n ongelooflike uitsig op die horison van Johannesburg vind ek … ’n klavier. Ek ontdek hoekies en geheime plekkies en stelle trappe en slaapkamers en ek kan aan alles sien dat hierdie mense stinkryk moet wees. Hulle leef in die ongelooflikste weelde! Dit laat my besef ek is dalk after all in die verkeerde job.
Op die ou end het ek niks onbehoorliks aangevang in daardie huis nie. Ek het niks gesteel nie, ek het nie in enige van die beddens uitgepass (met of sonder een van die naakte meisies) nie, ek het die hele aand lank absoluut niks oneerbiedigs aangevang in die ganse Des-en-Dawn-agtige heiligdom nie.
Maar ek het dit nooit vergeet nie.
Oukei, oukei, ek weet dat ek nog altyd beweer het daar was ander redes hoekom ek op die ou end die switch gemaak het van skryf na musiek. Ja, ja, ja, politiek het tog ook ’n rol gespeel. Maar die rede vir my besluit was deels finansieel. Dit, en natuurlik die feit dat ek die regering verpes het en hulle wou slegsê, en ek het nie geweet van ’n beter medium vir uitkak as rock ’n roll nie. Ek het Rodriguez se beroemde slagspreuk geglo:
The system’s gonna fall soon
To an angry young tune
Ek het ook ’n artikel geglo wat ek eenmaal gelees het in ’n ou copy van die New Musical Express. Die artikel se titel was “Rock – Energy for Revolution”. Ai toggie, ek het so baie dinge geglo. Ek het geglo in al die stront van rock ’n roll wat mens kan famous maak, rock ’n roll as die stem van die ontgogelde jeug, rock ’n roll as ’n moontlike manier om te protesteer teen apartheid.
En hier’s die amazing ding: juis omdat ek so sterk geglo het, omdat ek so ernstig was oor al hierdie kak, omdat ek voluit daarvoor begin lewe het met my hele hart, het dit vir my waar geword. Ek het dit reggekry. En so sou ek op die ou end iets aan die gang sit wat al die koerante se aandag sou trek.
O, hulle het dit allerhande name genoem. “’n Revolusionêre beweging”. “’n Kulturele ontploffing”. “’n Ondergrondse renaissance”.
Whatever. Dit het actually gebeur.
Ons woon in ’n land op die mespunt van moontlikhede. Ons staan aan die punt van óf bomenslike sukses óf bloederige mislukking.
Indien dinge nie heeltemal uitfok nie, en ons kry ons act together, sal ek darem ook weet ek het ’n aandeel gehad in daardie sukses, vals note en al.
kitare en tikmasjiene
In die vroeë tagtigs het ’n ongekende rusteloosheid uitgebreek onder die wit jeug van Kaapstad. Daar was skielik oral subversiewe kulturele aktiwiteite.
Natuurlik was rock-bands en nagklubs niks nuuts in Suid-Afrika nie, maar daar was ’n nuwe dringendheid aanwesig: ’n subtiele soort sosiale bewussyn, ’n betrokkenheid. Om die waarheid te sê, die nuwe rebellie was nie net beperk tot die Kaap en omstreke nie, dit was orals oor die land (tot in Springs, ver noord, en, as mens David Kramer kan glo – en ek glo hom, want hy’t nog nooit vir my gejok nie – selfs op die platteland, op dorpe soos Worcester).
In die vroeë tagtigs was daar heelwat punk-groepe in Kaapstad, meesal nabootsings van bands en style wat terselfdertyd aan die gang was in Brittanje. Tog het party van die orkeste reeds ’n eie unieke klank begin ontwikkel. Een so ’n orkes was The Usual – hulle was tot die ander dag nog bymekaar! – en Bright Blue, toe nog ’n paar entoesiatiese