қаҳрамонларга мадад бўлди, уларнинг дилларини ғалабамизга ишонч билан тўлдирди, зафарларга илҳомлантирди.
Уруш адабиёт учун ҳам имтиҳон бўлди, дедик. Бу имтиҳонда ўзбек адабиёти ўз моҳиятидаги энг олижаноб фазилат ва хусусиятларни юксак даражада намойиш қилиб кўрсатди. У чорловчи, буюк умид уйғотувчи, умидларга ёр қилгувчи, ишонтирувчи, оёққа бостиргувчи, уюштиргувчи, ундагувчи адабиёт сифатида курашнинг бошидан охиригача унинг ҳар бир дақиқасида халқ билан бирга бўлди.
Урушда халқларни бирлаштирган қон-қардош дўстлик енгди, урушда олижаноб эътиқодимиз енгди, урушда тенгсиз бирлигимиз, бирдамлигимиз енгди, урушда адолатимиз, адолатга ишончимиз, эркка муҳаббатимиз, эрк учун курашга ўрганганлигимиз енгди. Урушда бизнинг фидокорлигимиз, ўзимизни сафарбар қила олишимиз, сафарбарликда матонатимиз енгди.
Уруш лирикаси мана шундай ғояларни юксак бадиият билан куйлади. Иккинчи жаҳон уруши йилларида яратилган лирика саҳифаларини яна бир карра кўздан кечирганда киши юрагида порлоқ бир ифтихор туйғуси уйғонади. Дунё халқлари яратган адабиётни тасаввуримиздан бир-бир ўтказамизу уларнинг муносиб ҳурматини ўрнига қўйган ҳолда, ғалабага бу қадар эътиқодга бу қадар ишонч, эътиқодга бу қадар садоқат, бу қадар умидбахш бир руҳ, бу қадар энг олий маънодаги ватанпарварлик, жанговарлик, халқчиллик, инсонпарварлик бошқа адабиётларда кам учрашига ишонч ҳосил қиламиз. «Сен тумшуғингни дахлсиз Ватанимиз тупроғига суқмоқчи бўлиб тўрт оёқлаб ўрнингдан қўзғалган чоғинг, – деб ёзади фашистларга қарата ҒафурҒулом урушнинг биринчи кунларида, – бизнинг бадандаги ҳар бир тола мўй заҳарли найзага айланиб кетди».
Қўзғалди бутун халқ,
Ўрис ҳам украин,
ўзбек, яҳудий,
Икки юз миллионли,
юз эллик миллат,
Узоқ фалсафанинг ҳеч ҳожати йўқ:
Замин тарбузидан фашизм иллат
Йўқолур жуда тез, мутлақ, абадий.
Уруш йиллари шеъриятимизнинг энг таъсирчан, энг ўткир қуролларидан бири дўстлик ғояларини тараннум қилиш бўлди. Шеърият дўстликда енгиб бўлмас бир қудрат борлигини ғоят теран англади.
Бор, Ғарбга бор, баҳодир йигит,
Дўстларимиз элдан ажралди,
Ёв қўлида ёнди шаҳарлар
Қадрдонлар беватан қолди…
деб ёзади Ҳамид Олимжон урушнинг дастлабки кунларида. Дўстликдан туғилган сўзлар жангчиларимизни муқаддас курашга, она юрт озодлиги учун жон олиб жон беришга, мисли кўрилмаган фидокорлик намуналарини кўрсатишга чақирди.
Уруш йилларининг шеърияти жангчилар қалбига тез етиб борадиган шеърий шаклларни кенг ишлади. Шакл ва мазмунда халқ шеърий йўлларидан кўп фойдаланди. Хат, қасам сингари шеър турларининг юксак намуналарини яратди. Шеърият чинакам кураш санъатини эгаллади. У оддий сўзлар билан юракларни ларзага соладиган, жангларга ундайдиган бўлди:
Халқинг учун тўккали
Йўқми бир қошиқ қонинг?
Ватанинг тупроғидан
Ширин эканми жонинг?
Жангчи Турсунларни матонатга ўргатган, улар