бу сенми?
Танҳолик туйғусин,
Заифлик, худбинлик иллатин сеҳр этган?
Элни ёв босса ҳам гўдаклар уйқусин
Ардоқлаб,
тонггача ўқ ясаб,
шеър битган
Зарбдор куч сен эмасми, ҳарорат, ҳарорат?
Инсоннинг тақдири Ватаннинг тақдирига, унинг тарихан ташлаётган қадамларига боғлиқ, кишининг тақдири Ватаннинг тақдиридан ўсиб чиқади. Худди шу маънода одам боласининг фазилатлари жамиятнинг афзалликларидан ўсиб етилади. Кейинги йиллар шеъриятимизда ва айниқса, Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Муҳаммад Али, Омон Матжон, Ойдин Ҳожиева, Ҳалима Худойбердиева сингари талантли шоирлар ижодида инсон тушунчасини мана шундай фаол англаш кучли жарангламоқда. Уларнинг шеъриятида инсон маънавий бойликларни яратувчи, яратиш ишига фаол таъсир қилувчи ва ўз тақдирини Ватан тақдири билан узвий деб билгувчи, авлодларга ўзларидан яхшиликлар ёдгорини қолдиргувчидир. Муҳаммад Алининг «Қизил гул» деб аталган шеърининг қаҳрамони Ватанни бир ял-ял товланиб ётган, сўлғинлик нималигини билмайдиган қизил гул деб тасаввур қилади. Шу шоирона тасаввурдан шеърнинг қонида ажиб бир тўлқин, фаровон туйғулар ҳаракатга келади: «Ол алвон қонлардан тонглар оқарди, Сен ўша тонглардан олибсан сеҳр! Сен шундай гўзалки, сенга боқар-да, Тиллар ўз-ўзидан боғланар ахир! Менга нима эди, ўзимни қийнаб, Ўзни қийнамоқнинг ҳозир пайтими?.. Бурчлиман, фарзандман! Рост эрур бу гап, Бари шу фарзандлик бурчнинг қайтими… Қара, кўзларингни яйрат, эй шоир. Қувнайсан юзингни боққа бурганда. Гапга ҳожат борми қошингда ахир, Ақиқдак қизил гул яшнаб турганда?!»
Шоир Омон Матжоннинг шеърларида инсон асрий зулматларни қўлида машъал билан тиликлаб бораётган, дунёни ёруғроқ, ободроқ қилишга ўзида зўр бир эҳтиёж сезиб турган, ернинг кемтигини юрагининг қўри билан тўлдиришга интилаётган маърифатли, инсонпарвардир.
Шоир Жамол Камол эса инсонга мардона бир қарашни тарғиб қилади. Шу нуқтаи назардан у «Файласуф билан суҳбат» деб аталмиш шеърида ношудликка қарши кучли бир нафрат билдиради. Унинг назарида душмандан ҳам кўра ношуд инсон ёмонроқ бўлиб кўринади. Инсон мағрур ва мақсад йўлида ғайратли, шижоаткор бўлиши керак.
Ўзи амр этсаю, этмаса бажо,
У шўрлик ношуддир… минғирлар фақат.
Ғолибсан, ўзингга бўлолсанг ғолиб,
Амр этиб киролсанг ўзинг оловга.
Зотан, оламнинг қиёфаси шуларнинг жамидан ўзгаради. Боя айтганимиздек, жамият ичида, унинг ишларига томошабин бўлиб яшаш ёмон. Оламдан умр бўйи бошқалар қилаётган катта ишларга томошабин бўлиб ўтиш ёмон. Бошқалар қилсин, бошқалар йўл солсин, сўнг биз борамиз, борганда ҳам катта чўмич кўтариб борамиз, дейдиганларнинг мумсик фалсафасига қарши чиқади шоир. Бу тирик оламнинг кам-кўстини оҳ-воҳлар билан эмас, фаол иштирокчи, фаол ижодкор бўлибгина битказиш мумкин. Ваҳоланки, баъзан бўлар-бўлмас ҳар нарсадан минғирлаб юрадиганларни учратиб қоламиз:
Минғирлаб