эмас, уч йилдан кейин уларни қаламга олган. Чунончи Айний домла ёзади:
«Чақирилганлар соат ўнларда (кундуз) «Раҳимхоний» меҳмонхонасида расмий ўринлари ва амаллари тартиби билан ўтирдилар. Ушбу мажлисда рус элчихонасининг аъзолари, Когон ижроия қўмитасидан намояндалар, Самарқанддан табрик учун келган қози Ҳайдарбек ва яна бир европалик ҳозир эдилар.
Мажлис томом ҳозирлангандан кейин амир юқори эшикдан кириб, рус элчихонасининг аъзолари ва бутун европаликлар билан кўришди.
Мулоқот маросими битгандан кейин амир ўзи учун ҳозирланган тўрдаги ўринда ўлтириб, қўл кўтариб фотиҳа ўқиди. Сўнгра Насрулло қушбеги маълум фармонни қози Шарифжон қўлига бериб ўқимоққа ишорат қилди. Қози калон фармон ўқимоқ учун тикка турганда амир ва бошқалар фармон шарафига тикка туриб қулоқ осдилар…» Айний шундан сўнг ўз машҳур асарида фармоннинг асл нусхаси ва унинг ўзбекча таржимасини айнан келтиради. Сўнг шундай қўшимча қилади:
«Фармоннинг таъбири ва таркибларининг бузуқлигидан биззот Миллер ва Шулка тарафларидан таҳрир қилинганлиги англашилди. Зеро, дарбор котиблари ва Насрулло қушбегининг ўзи форсий таҳририда бир даража иқтидорли одамлар эдилар…»
Айний домла бу воқеага бошқа машҳур асарларида кейинроқ яна тўхталиб ўтганлар. Фармонга, унинг моҳиятига тўла ўз баҳоларини берганлар:
«Бу фармон киши тушунолмайдиган иборалар билан ёзилган эди. Унинг бир неча жойида қуйидаги сўзлар қайта-қайта такрорланарди… «Бизнинг ҳукумат идораларининг ислоҳоти ва ўзгаришлари шариати тарифга мувофиқ бўлади…»
Бу қайднинг ўзиёқ бирон нарса ҳам бўлмаслигини кўрсатар эди. Ислоҳотчилар нимаики таклиф этишса, «бу шариати шарифга мувофиқ эмас», деб рад этар эдилар. Бироқ ислоҳотни орзу қилган кишилар бу нозикликни тушунмадилар, уларнинг раҳбарлари – жадидлар эса «амирнинг бу мукофотини шодиёналик билан қабул қилиб, провокация йўлида амирга ташаккур изҳор этишга тайёрлик кўрмоқда эдилар».
Яна Беҳбудий ҳазратларига қайтамиз. «Бухоро воқеалари ёки дафъи туҳмат»нинг давоми шундай:
«Амир яна элчилар ила ва биз била борган икки нафар уврупойи ила қул узотиб кўрушди. Биз икки нафар мусулмон-да мунтазир эдукки, қўл узотсалар, токи зиёрат қилсак. Ва илло, олий ҳузурда ҳаммамиз аралаш турган эдук. Ғолибо, салла ва чопонларимиз зарар келтурди. Амир ҳазратлари на аввалда ва на охирда, агарчи бир калима бўлсун, сўйламасдан фуран чиқиб кетди…»
Бу Беҳбудий асарининг энг қизиқ жойларидан бири. Яна ёруғ оламни ўзинг тушунмаган ва тушунишни истаган саволларга тўлдириб ташлагинг келади. Саволларингга жавоб ололмайсан. Жавоб берадиганлар ўтган. Шунинг учун саволингнинг ўзи ўзингга худди жавобдек эшитилади.
Амир ҳазратлари нега «уврупойилар»га алоҳида эътибор бериб, иззат-ҳурмат кўрсатдилар-у, ўз миллатдошларига келганда, улардан юз ўгирдилар.
Нега амир ҳазратлари замонасининг таниқли адиби бўлиб танилган, «Падаркуш»и бепоён Туркистоннинг барча