ekan shekilli, «gapingizni ayting» degandek qoshini chimirdi.
– Bashoratxonni tanimaysizmi? – dedi oyim shosha-pisha. – Eri peravodniy. Ashxobodda…
– Nimaga edi? – dedi ayol oyimning gapini bo‘lib.
Oyim uning ko‘ziga tikilib qaradi-da, ko‘nglida umid uyg‘ondi shekilli, ovozi dadillashdi:
– Kerak edi-da. Ertalabdan beri qidiramiz, aylanay. Bilmagan joyning ko‘chasi ko‘p, deb shuni aytar ekan-da.
Ayol oyimga tikilib turib negadir ovozi titrab ketdi.
– Siz… Siz kimi bo‘lasiz? – dedi sekin.
– Onasiman, aylanay, onasiman!
Ayolning qo‘lidan sumkasi tushib ketdi.
– Oyijon! – dedi iltijoli ohangda. – Oyijon! O‘zingizmisiz? – Shunday dedi-yu oyimni quchoqlab oldi. O‘sha zahoti ko‘zidan tirqirab yosh chiqib ketdi. – O‘sha men… Menman… Qizingizman… Oyijon… Biluvdim, topib kelishingizni biluvdim. Biluvdim-u ishonmovdim. Ammam aytsalar, ishonmagandim!
U hadeb oyimni o‘par, nuqul bitta gapni qaytarardi.
– Ishonmovdim…
Keyingi daqiqada meni yerdan dast ko‘tarib oldi-da, ko‘zimdan, yuzimdan o‘pa boshladi.
– O‘zimning ukamdan o‘rgilay, ukajonimdan aylanay.
Dimog‘imga binafsha hidi urildi. U baquvvat qo‘llari bilan meni mahkam quchoqlab olgan, yoshli ko‘zlari bilan qayta-qayta ko‘zimga termilib qarar, nuqul o‘par edi. Shundagina uning katta xotin emas, yoshgina ekanligini, allaqayeri uydagi opamga o‘xshab ketishini payqadim. Bashor opa bir qo‘lida meni ko‘targancha egilib, ikkinchi qo‘li bilan sumkasini yerdan oldi.
– Qo‘ying, – dedi oyim uning bilagidan tutib. – Yosh bolamas, o‘zi yuradi. Shu kuzda maktabga boradi-ku.
– Nega qo‘yarkanman?! – Bashorat opam gunafsha hidi anqib turgan boshini yana yuzimga bosdi. – Ukajonimni nega qo‘yarkanman?! O‘zim zo‘rg‘a topib oldim-ku!
Kap-katta bola opamning qo‘lida ketayotganimdan, botinkam ko‘ylagini loy qilib yuborganidan uyalib tipirchiladim.
– Tushaman!
Yo‘q, opam qattiqroq bag‘riga bosdi.
– Tushmaysan. Charchab qopsan, ukam. Ko‘rib turibman.
Bashorat opam shaxdam-shaxdam qadam tashlar, oyim unga arang yetib borar, ikkovlari hayajondan entikib, gaplashib borishardi.
– Tanimay qolganimni qarang, qizim. O‘ziyam sizni bir marta ko‘ruvdim-da… Ancha bo‘p ketdi. O‘shanda jamalaksoch qizcha edingiz.
– Men ham avvaliga tanimadim… Qarang, oyijon, sira ishonmovdim.
Opamning uyi chindan ham ko‘prik yaqinida ekan. Biroq, yana bitta tor ko‘chaga kirish esimizdan chiqibdi. O‘sha tor ko‘chadan o‘tib, kaftdekkina hovliga kirib qoldik. Hovli o‘rtasida bir tup tut bor edi. Tut hali pishmagan, ammo ancha oqarib qolgan, shoxiga belanchak ilib qo‘yilibdi. Tut tagiga kelgandan keyingina opam meni yerga qo‘ydi.
– Mana singling, – dedi belanchakka imo qilib. – Singlim desang ham bo‘ladi, jiyanim desang ham. Singlim deyaver.
Mo‘ralab qarasam, belanchakda atlas ko‘ylakcha kiygan qizaloq yotibdi. Sekin tebratib ko‘rdim.
Opam yoshli ko‘zlariga tabassum qalqib, yana bir marta boshimni silab qo‘ydi-da, uy tomonga qarab qichqirdi:
– Dadasi! Oyim keldilar!
Zum o‘tmay oynaband ayvonning eshigi sharaqlab ochildi-da, yelkasiga beqasam to‘n tashlagan kishi chiqib keldi.
– Oyim keldilar! – dedi Bashorat opam tantana bilan.
Beqasam to‘nli kishi oyim bilan quyuq so‘rashdi. Onam uning peshonasidan o‘pib ko‘risharkan, menga o‘girildi:
– Pochchangga salom bermaysanmi?
Pochcham xuddi katta kishi bilan so‘rashgandek, qo‘l berib ko‘rishdi.
– Otingiz nima, polvon yigit? – dedi kulib.
Pastak shiftli xonaga kirdik. To‘rda Stalinning harbiy kiyimdagi surati ilig‘liq turar, deraza tepasidagi mixga ilingan laganchaga o‘xshash qora karnaydan muzika yangrar edi. Yonbosh tomonda esa zanjirli osma soat. Soatning tepasi mushukning boshiga o‘xshatib ishlangan. Kapgir u yoq-bu yoqqa borib kelgan sayin mushukning ko‘zi ham u yoq-bu yoqqa mo‘ralaydi. Bunaqa soatni dadamning hujrasida ham ko‘rmaganman.
Opam eski sholcha to‘shalgan yerga darrov ko‘rpacha yozdi. Xontaxta qo‘yib, dasturxon bezadi. Piyolamga mushtdek novvot solib choy quyib berdi.
Kunbo‘yi piyoda yuraverib, charchadimmi, karnaydan hadeb yangrayotgan muzika elitdimi, uxlab qolibman. Bir mahal opam peshonamni silab uyg‘otdi:
– Tur, jonim, qorning ochib ketdi-ku.
Ko‘zimni ochsam dasturxonda ustiga ko‘k piyoz sepilgan bir lagan moshkichiri turibdi. Oyim, opam, pochcham gangir-gungur suhbatlashib o‘tirishibdi. Opamning qistovi bilan uch-to‘rt qoshiq moshkichiri yedim-u tag‘in uxlab qoldim.
Keyin yana uyg‘onib ketdim. Anchagacha qayerdaligimni bilolmay, shiftga tikilib yotdim. Xira lampochka yonib turar, allaqayerda soat chiqillardi. Devordagi «mushuk soat»ni ko‘rgandan keyingina Bashor opamnikida yotganimni angladim. Yonboshimga o‘girilgan edim, karavot g‘ichirladi. Qarasam, yonimda boyagi atlas ko‘ylakli singilcham yumshoqqina bo‘lib pishillab uxlab yotibdi. Uyg‘otib yubormay deb, tag‘in ko‘zimni yumib oldim. Avval xo‘rsiniq, ketidan ayol kishining hiqillagan yig‘isi eshitildi.
– Yuzimni yorug‘ qildingiz, oyijon… – Bu Bashor opamning ovozi edi. – Kuyovingizning oldida yerdan sug‘urib oldingiz. Turmush qurganimizga uch yil bo‘lyapti. Kuyovingizga nima deyishimni bilmayman. Otam bor deyman-u borolmayman, onam bor deyman-u ko‘rsatolmayman. – Opam yana chuqur xo‘rsindi. – Oyim tirikligida, otangning ko‘ziga ko‘rinma, deb tergab turardi. Onam o‘lgandan keyin nima deb borishni o‘zim ham bilmadim. Bir zamonlar dadam bilan oyimning turmushi buzilgan bo‘lsa, mening aybim nima, oyijon… Oyim adamning dilini og‘ritgan bo‘lsa bordir, ammo menda nima gunoh?
– Qo‘ying, jon bolam, – oyim ohista yupatdi. – Turmush o‘lgur shunaqa ekan. Odam bu dunyodan nima obketadi? Boradigan joyi bo‘yradek yer… Adangizning jahli tez bo‘lgani bilan ko‘ngli bo‘sh. Uch-to‘rt kundan keyin o‘zingiz boring. Kuyovniyam oboring. Siz bolasiz, u kishi ota. Mening kelganimni aytmay qo‘ya qoling. Eski ginalarni unutinglar.
– Bormoqchiyam bo‘luvdim… – Opam taraddudlanib jimib qoldi. – Tag‘in sizning ko‘nglingizga kelmasin, deb…
– Gapingiz qurmasin, – oyim opamning so‘zini kesdi. – Etni tirnoqdan ajratib esimni yebmanmi? Ming qatla shukr, adangiz borlar, singlingiz, qo‘sha-qo‘sha ukalaringiz bor, qaddingizni ko‘tarib yuring, jon bolam.
Oyim bilan opam hamon dardlashar, «mushuk soat» bir me’yorda chiqillar, yonimda yumshoqqina bo‘lib singilcham pishillab uxlab yotar edi. Yana ko‘zim ilindi-yu qotib uxlab qopman.
…Ertasiga hovlimizga mahallaning tabibi – Hoji buvi, Xayri ona, Mo‘min akaning xotini Kelinoyi, Valining oyisi Zebi xola, Sepkilli xola, Xolposh xola to‘planishdi. Oyim aytib kelganmi, bayram bahona bo‘lganmi, unisini bilmayman. Oyim garmdori gulli piyolada qo‘shnilarga choy quyib uzatar ekan, og‘zini to‘ldirib maqtanar edi:
– Qizim berdi! Qarang, piyolasining chiroyliligini qarang! Voy, o‘rgilay sizlardan, shundoq qizim bor ekan-u men ahmoq bilmay yurganimni qarang! U bog‘-rog‘lar, u oq uy-olabargaklar desangiz! Qo‘sha-qo‘sha gilamlar! Bir radiosi bor, sandiqdek keladi. Qizimning chaqqonligini ko‘rsangiz. Birpasda bir guruch, bir go‘sht qilib, chigit bosgandek osh damlab keldi. Kuyovimni aytmaysizmi, peravodniylarning boshlig‘i ekan. Uyog‘i Ashxobod, buyog‘i Leninobod – yetti iqlimda ko‘rmagan joyi qolmabdi. Biram odobli,