үз сүзен өздереп әйтәчәк әле…
Бөек Ватан сугышы елларында яу кырында, дошман тылында, диңгездә һәм күктә тиңдәшсез фидакярлек үрнәкләре күрсәткән 11 мең 657 кешегә «Советлар Союзы Герое» дигән олы исем бирелә. Алтын йолдызга ия булучылар арасында Татарстан уллары һәм кызлары да йөзәрләп санала.
Аларның тиңдәшсез, какшамас рухи ныклыгын, кыюлыгын-чыдамлыгын, Ватанга чиксез бирелгәнлеген күренекле хәрби эшлеклеләр дә югары бәяләделәр. Шулар арасыннан берничәсенең фикере белән танышып китик:
Советлар Союзы Маршалы И. С. КОНЕВ: «…Татарстанда туган егетләр… арысланнар кебек сугышалар».
Советлар Союзы Маршалы Р. Я. МАЛИНОВСКИЙ: «… Мин, карт солдат буларак, сугыш кырларында татар сугышчыларын һәм офицерларын күп күрдем. Һәм аларның сугышта какшамас ныклык күрсәтүләренә һәм корыч ихтыярларына һәрвакыт сокланып киләм. Советлар Союзының бәйсезлеге өчен алып барыла торган бөек көрәштә татар халкы үзенең сугыш эшендә чыдам һәм батыр йөрәкле солдатлары белән бөтен армиябез каршында хөрмәт казанды».
Советлар Союзы Маршалы Л. А. ГОВОРОВ: «…Татар солдатларының сугышчан әзерлекләре иң югары бәягә лаеклы… Алар сугыш кырларында татар халкының иң яхшы сыйфатларын – Ватанга чиксез бирелгәнлек, дошманга аяусыз нәфрәт, җиңү бәрабәренә үлемнән курыкмау, батырлык, кыюлык, чыдамлык һәм теләсә нинди шартларга да түзү сыйфатларын гәүдәләндерәләр. Татар сугышчылары Совет Ватаны алдындагы хәрби бурычларын намус белән үтиләр…»
Һәм менә шушындый сүзләрдән соң, биредә каршы якның фикерләрен турыдан-туры гәүдәләндерүче гап-гади немец ефрейторы Рудольф Вольтангның үзенең якыннарына язган хатыннан бары тик ике генә җөмлә китереп үтәсебез килә: «Монда безгә каршы бик күп татарлар сугыша. Мин хәтта төшемдә дә татар белән очрашмаска теләр идем…» (Батырлар китабы, Казан, Татгосиздат, 1945, 13, 21, 22, 26 б.)
Инде белгәнебезчә, татар каһарманнары сугышның иң хәтәр урыннарында булганнар. Шунысы да мәгълүм: немец танкларының һәм самолётларының иң зур күпчелеген милләттәшләребез юк иткән… Сугышның аеруча хәлиткеч операцияләрендә дә татар хәрби командирлары күпләп катнашкан һәм немец генералларының да байтагын безнең милләттәшләр әсир итеп алган.
Кайбер тарихи-документаль язмаларда әсирлеккә төшкән совет сугышчыларының бары тик 2 процент чамасы гына татарлар икәнлеге дә искәртелә…
Россия Саклану министрлыгының Үзәк архивына чираттагы баруымда мин әлеге саннар белән тагын да җентекләбрәк кызыксындым. Һәр кешегә-эзләнүчегә карата искиткеч ихтирамлы һәм игътибарлы архив хезмәткәрләре кулыбызга «Гриф секретности снят» дигән саллы гына китап китереп тоттырдылар. 1993 елда Мәскәүдә, «Воениздат» нәшриятында генерал-полковник, хәрби фәннәр кандидаты Г. Ф. Кривошеев җитәкчелегендә чыккан әлеге китапта СССР Кораллы көчләренең сугыш елларындагы югалтулары турында тәфсилләп сөйләнелә. Гаҗәп, әмма факт: сугышның һәр тәүлегендә уртача 20869 кешенең гомере өзелгән!..
Таблицалардагы мәгълүматлардан