Kosova'da Çağdaş Türk Edebiyatı. S. Dilek Yalçın Çelik

bu dergide yayınlamaya başlar. Bir yayınevi kurar, Kosovalı yazar ve şairlerin kitaplarını bu yayınevinde bastırarak büyük bir kuruluş haline gelir (1974 kitap yayınına başlanır). Bir benzetme yapacak olursak, artık Kosova’da çağdaş edebiyat için bir edebiyat fabrikası kurulmuştur ve ürünlerini vermeye başlamıştır. Tan yayınevinde yayınlanan kitaplar arasında, şiir kitapları ile antolojiler önemli bir yer tutar.

      Tan, Kosova’da çağdaş Türk edebiyatının gelişiminde, Türk kültürünün devamında büyük bir rol oynamıştır. Ancak Kosova’nın jeopolitik durumu, bölgede yaşanan yeni olaylar ve idarî yönetimin değişmesi ile başlayan sürecin devamlı kötüye gitmesi, gazetenin geleceğini etkilemiştir. Bu gazete, Kosova’da yaşanan kültür, politik, siyasi ve ekonomik nedenlerden ötürü 12 Haziran 1999 tarihinde son sayısını yayımlamak zorunda kalır.

      Tan gazetesi bünyesinde, 1973 yılında, Çevren (Toplum, Bilim, Yazın ve Sanat Dergisi) adlı dergi çıkar. Bu dergi, sıralı olarak, yirmi yıl boyunca yayınını aksatmadan yayımlanır. Başlangıçta üç ayda bir yayınlanan dergi, 45. sayısından itibaren iki ayda bir yayınlanmaya başlar. 1990’lı yıllarda devlet desteğinin kültür ve sanat dünyasından çekilmeye yüz tutmasıyla birlikte, yirmi yıllık yayın hayatının ardından, kapanmak durumunda kalmıştır. Çevren dergisinin son olarak, Aralık 1992 tarihinde, 90-92 sayısı çıkar. Sonraki yıllarda da, Eylül 2001 ve Mart 2002 tarihilerinde, Prof. Dr. Nimetullah Hafız’ın başkanlığında özel sayılar çıkartılırsa da Çevren artık bir daha yayınlanamaz (Krasniç 2007).

      “Türk dünyası sınırları arasında ün yapmış pek çok ünlü kişi ve liderler hakkında yapılan çalışmaları yayınlayan “Çevren” dergisi bunlar arasında Tito ve Atatürk gibi liderlerin yanı sıra Nazım Hikmet, Aziz Nesin, Hacı Ömer Lütfü, Elias Canetti, Branislav Nuşiç, Orhan Kemal, Reşat Nuri Güntekin, Sait Faik Abasıyanık vb. sanatçılara ve Mevlana Celalettin, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli gibi mutasavvıflara ve halk edebiyatının sevilen karakteri olan Karacaoğlan, Nasrettin Hoca’ya yer verir.

      Dergide en çok işlenen edebî türün şiir olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Kosova Türk şairlerinin kendi yazdıkları şiirlere en çok yer verilmesinin yanı sıra, Yugoslavya, Türkiye, Balkan ve Dünya şairlerinin şiirlerine de geniş yer verildiğini görürüz.” (Krasniç 2007: 48)

      Çevren, şiir dışında, Kosova halk edebiyatı ürünleri, derlenmiş metinler (tekerleme, mani, türkü, masal, efsane, deyim vb.), çağdaş edebiyat türleri, hikâye, deneme, hatıra, oyun, röportaj, eleştiri, vb. ile dil ve edebiyat konularına yer verdiği gibi, mimari, müzik, siyaset, kültür, sanat konularına da yer vermiştir. Derginin belirli bir yazı kurulu ve kadrosu olduğu gibi, Yugoslavya’da yaşayan, Türk, Boşnak, Sırp, Hırvat ve diğer etnik gruplara mensup yazarların akademik yazılarına da yer verilmiştir.

      “1965 te Üsküp’te “Sesler” adlı aylık toplum sanat dergisinin, Kosova’da Priştine’de de 1969 da “Tan” gazetesinin yayınlanmasıyla Türk yayın, basın ve edebiyat hayatı daha da güçlendi. Ayrıca 1973 yılından beri Priştine’de her üç ayda bir çıkmakta olan “Çevren” adlı bilim ve sanat dergisinin etrafında seçkin bir kadronun bulunduğunu da sözlerimize ekleyelim. Yukarıda adlarını zikrettiğimiz şâir ve yazarlardan başka Hasan Mercan (d. Prizren 1944), İskender Muzbeg (d. Prizren 1947), Bayram İbrahim (d. Prizren 1947), Altay Recepoğlu (d. Prizren 1948), Avni Engüllü (d. 1947), Suat Engüllü (d. Üsküp 1950), Akif Bozacı (d. Priştine 1943), Zeynel Beksaç (d. Prizren 1952), Fahri Ali (Üsküp 1948) adlı imzalar da bu gazete ve dergilerde sıkça görülmektedirler.” (Alparslan 2000: 12)

      Tan gazetesinden sonra, onun bir yayını olan Çevren dergisinin Kosova çağdaş Türk edebiyatının kurumlaşmasındaki rolü tartışılamaz bir gerçekliktir. Akademik bir bakış açısı ve titizlikle hazırlanan dergi, uluslararası bir çok kütüphaneye gönderilmiş, Kosova çağdaş Türk edebiyatının dünyaya açılan penceresi durumuna gelmiştir.

      Yine Tan bünyesinde, 1990 yılında, Çığ adında bir dergi yayınlanmaya başlar. Çığ, Prizren’de yayınlanan bir edebiyat ve sanat dergisidir. Derginin editörleri arasında Zeynel Beksaç, Mehmet Bütüç bulunmaktadır.

      Kuş da bu gazetenin bir kolu olarak, Ocak 1979 tarihinde yayınlanmaya başlar. Aylık bir dergidir. Kuş’ta çocuk şiirleri, hikâyeleri, resimleri … bulunur. Bu yönüyle, Kuş Çocuk Dergisi, Kosova’da birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar, ilköğretimde okuyan öğrencilerin bilgi ve kültür gereksinimini de karşılamıştır. Son sayısını 24 Mart 1999 tarihinde çıkartır.

      Tan gazetesi dışında Kosova’da Türkçe yayınlanmış diğer gazeteler şunlardır: Delegeler (Priştine), İttifak (Priştine), Sesimiz (Prizren, 1996) Balkan (Prizren, 1999) Demokrasi Ufuğu (Priştine, 2001) ve Yeni Dönem (Prizren, 1999 devam ediyor). (Suroy 2007: 104-110) Sözünü ettiğimiz gazeteler Yeni Dönem dışında sürekli olarak yayın hayatına devam edememiş, çoğu bir ya da iki sayı çıktıktan sonra yayın hayatına veda etmiştir.

      Kosova’da yayınlanan gazeteler arasında, Yeni Dönem adıyla yayınlanan gazeteyi, hem yapısı hem de sürekliliği açısından diğer gazetelerden ayırmak gerekmektedir. 24 Kasım 1999 tarihinde, Mehmet Bütüç’ün destek ve idaresinde, Prizren’de yayınlanan Yeni Dönem, özel bir gazete olması açısından dikkati çekmektedir. Yeni Dönem, haftalık bir gazetedir. Gazetenin sayıları sanal ortamda da yayınlanmaktadır.

      Son olarak da Kosova Haber adında yayınlanan bir sanal gazeteden söz etmemiz gerekmektedir (http://www.kosovahaber. com). Kosova Haber, 2006 Nisan ayında yayınlanmaya başlamıştır. Gazete, önce hem basılı, hem de sanal ortamda yayınlanırken sonraları, ekonomik problemler nedeniyle sadece sanal ortamda yayınlanmaktadır. Gazetenin sahibi ve editörü Raif Kırkul, müdürü Altay Suroy’dur.

      Gazetelerden sonra, Kosova’da yayınlanan dergileri kronolojik olarak sıralayacak olursak şöyle bir tablo ile karşılaşırız:

      Doğru Yol Kültür ve Güzel Sanatlar Derneği, Kosova’da Türk kültürünü yaşatmak adına kurulmuş en köklü derneklerden birisidir. Prizren’de kurulmuş olan bu dernek, 1971 yılında Doğru Yol adıyla bir dergi çıkartmaya başlar. Bu dergi, Kosova SÖB’sinde Türkçe yayın yapan ilk dergi olma özelliği taşımaktadır. Dergi on beş sayı yayınlandıktan sonra1974 yılında adını değiştirerek yayın hayatına devam eder.

      1976 yılının Aralık ayında, Prizren’de, Doğru Yol dergisinin bir devamı olarak Esin çıkar. Esin Dergisi, Doğru Yol derneğinin resmî yayın organı olması açısından önemlidir. Her sayısı 1500 adet basılmaktadır. Zeynel Beksaç, Agim Rifat, Ethem Baymak, Şecaattin Koka, Ahmet İğciler ve Altay Suroy, bu derginin belli sayılarının yayın sorumluları olmuşlardır. (Muzbeg 1988: 4) Yine aynı kurumun Mart 1981 tarihinde yayınlamaya Filiz