için öğretmen yetiştiren ortaokul ve liselerde dil derslerinin sistemde yer alması ve onlara önem verilmesi şarttır.
b. İlkokullarda dil dersleri işlenirken halk edebiyatından örnekler hâkim olmalıdır.
c. Ortaokullarda dil dersleri sistemli öğretim şeklinde bağımsız olarak öğretilmelidir. ç. Edebiyat, ikinci aşamada sosyal bilimler dersleri ile birlikte denk şekilde sistemli edebiyat tarihi olarak okutulurken, öğrencinin ana dili ile kaleme alınan edebiyat yanı sıra kardeş edebiyatlarla da tanıştırılması gereklidir.
d. Dil bilimi kuralları ezberleme şeklinde öğretilmeyip sözcüğün özellikleri, anlamı, mantığının tanıtılması şeklinde öğretilmelidir. Sözcüğün özelliği ve anlamı hakkında bilinmesi gerekmeyen şeylere dil bilgisi derslerinde yer verilmemelidir. Okumayla ilgili olan bu dört konu ile Kurultay’daki konuşmayı bitireceğim’.
‘Mektep Kerekteri’ yazısında ana dili eğitimi için de şunları dile getirir: ‘Ana dilinde eğitimin bizler için de gerekli olduğu tartışılmamalı bile. Nazarov konseyinde Kazakça eğitim için ders kitaplarının olmadığını söyleyip Rusça eğitim verilmesini destekleyen bürokratlar da oldu. Bu sözlere izin vermemek için kendi dilimizde okul kitapları hazırlamalıyız’
‘Şekispey, Bekispeydi’ makalesinde de aynı konulara değinir. ‘Kazak çocuklarına ilkokulda ana dillerinde eğitim verilmesi gerek’.
Sonuç olarak
Baytursınulı ve Alaş aydınlarının başlattığı Türkçeleştirme ve ana dili bilinci oluşturma çalışmaları günümüzde de devam etmektedir. Ana dili ile eğitim tartışılmamalıdır. Kültür ve millî kimlik açısından önemlidir ve ana diliyle eğitim şarttır.
Gaspıralı’nın aydınlanma fikri ile Baytursınulı’nın Kazak eğitim sistemi için düşündükleri aynı temeldeki görüşlerdir.
Alaş insanları dil meselesini hiçbir zaman millet meselesinden ayrı düşünmemiş ve ayrı ele almamışlardır.
Kazak yazısını ve imlasını düzenleyen, çocukların millî eğitim alması ve ana diliyle eğitim yapmasının önemini vurgulayıp Alaş’ın fikrî ve ilmî yönünü teori ve çalışmalarıyla kuran ve güçlendiren, bugünkü Kazak dilbilimi, terim bilimi, eğitim sistemi, Kazak folklorunun ilk örneklerinin derlenmesi ve sistematik olarak incelenmesini gerçekleştiren Baytursınulı’dır.
Bugünkü Kazak toplumu, Kazak eğitim dünyası, Kazak dilbilimi ve kültür dünyası Baytursınulı ve ‘Alaş’ ruhunu ve fikirlerini günümüze taşıyan bu kahramanlara çok şey borçludur.
Kaynakça
Aksoy Mustafa (2013). “Kültür Sosyoloji Bağlamında Kimlik Pazarında Kültürel Kimlik”, Türk Dünyası Araştırmaları, 202: 147-160.
Assmann J. (2005). Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev. Ayşe Tekin). Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Biray Nergis (2011). Ahmet Baytursınulı – Şiirleri Üzerinde Dil ve Üslup İncelemesi, İstanbul, Bilge-Oğuz Yayınları.
Biray, Nergis, Iymahanbetova R. (2013). ‘Ahmet Baytursınov’un 23 Coktavı (Ağıdı)’, Prof.
Dr. Önder Göçgün’e Armağan (Ed. Doç. Dr. Mithat Aydın), Pamukkale Üniversitesi Yayınları
___________ (2014). “Ahmet Baytursınulı Hayatı, Kültürel ve Edebi Faaliyetleri ve Eserleri”, Şäkärim – Ğılımiy-tanımdıq jurnal, 2/23: 62-69.
Biray, N. (2015). ‘Kazak Bozkırında Başkaldırı ve İsyanın Sesi: Ahmet Baytursınulı’, Gazi Türkiyat, /16, s. 1-14.
___________ (2016). Baytursınulı, A. – Kazak Dilbilimi ve Terim Dünyasındaki Yeri. Köroğlu Dergisi, Mart, 13/2-7, s. 31-34.
___________ (2019). ‘Kazakistanlı Türkologlar: Ahmet Baytursınulı’, Türkiye Dışındaki Türk Dünyası Türkologları – Dilciler 2. cilt, Akçağ Yayınları, Ankara, 275-287.
No:27, I. baskı, Denizli, s. 235 – 251.
Ergin Muharrem (1977). Türk Dil Bilgisi -Eğitim Enstitüleri- Yüksekokullar ve Temel Bilimler
Fakülteleri İçin; Minnetoğlu Yayınları, İstanbul.
Kanter M. Fatih (2010). “Bahtiyar Vahapzade’de Dil ve Kimlik Bilinci”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 57: 115-121.
Kaplan Mehmet (1983). Kültür ve Dil, Dergah Yayınları, İstanbul.
Karaduman Sibel (2010). «Modernizmden Postmodernizme Kimliğin Yapısal Dönüşümü.» Journal of Yaşar University, 2886-2899.
Kayaalp İsa (1998). İletişim ve Dil, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
Yazıcı Ersoy Habibe (2016). “Kimlik Oluşumunda Çocuk Oyunlarının Yeri: Başkurtlar Örneği”, Millîyetletin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı-II (16-18 Ekim 2015) Bildiri Kitabı, 561-578, Kırklareli.
İnternet Kaynağı
https://infourok.ru/abaytrsinovti-pedagogikali-izmeti-274393.html (e.erişim 03.03.2022)
AHMET BAYTURSINULI: KAZAK DİLBİLİMİ VE TERİM DÜNYASINDAKİ YERİ 30
Ahmet Baytursınulı, Kazak dilbiliminin önemli konularından biri olan Kazak terimbilimi alanını kuran ve gelişme yollarını açan bir dilbilimcidir. Bu alanın kurulması ve geliştirilmesi konusunda 1910–1930 yılları arasındaki ilk çalışmalar, Baytursınulı’na aittir. Baytursınulı, hem bu alanın kurulması ve gelişmesi konusunda hizmet etmiş hem de ilmî eserleri ile bu alana katkıda bulunmuştur.
Baytursınulı ve Alaş aydınları çalışmalarıyla millî ilim dilini kurmayı ve geliştirmeyi amaçlamışlardır. O, bu alandaki çalışmalarını dil ve tarih bağlantıları kurabileceği eserleri esas alarak yapmış, incelemelerini tecrübeleriyle desteklemiştir. Ana dilin zenginliklerini kullanan bilim adamı ilave olarak Türk lehçeleriyle art ve eş zamanlı bağlantılarla karşılaştırmalar yaparak türettiği terimlerle lehçeler arasında ortak terim alanı oluşturma arayışına da girmiştir.
Baytursınulı 1910–30 yılları arasında hem ana dilden türettiği hem de yabancı dillerden alsa da ana dilin kurallarına uygun hale getirdiği terimleri, Alaş hareketinin ses bayrağı olan ‘Dala Velayatı’, ‘Türkistan Velayatı’ gazetelerinde yayımlamış ve ilgili alanlarda bu terimlerin kullanılmasını sağlamıştır. Terimlerin ana dilden türetilerek veya millîleştirilerek kullanılması ve kabul görmesiyle birlikte bu konularla ilgili ilmî eserler, öğretime yönelik okuma kitapları basılmış, terim sözlükleri hazırlanmıştır.
20. yüzyılın başlarında eserlerin Kazak Türkçesi ile yayımlanması işi, Kazak ilim hayatı için oldukça yeni bir gelişmedir. Bu tür ilmî eserler ve öğretime yönelik okuma kitaplarının ilk yayınları, Kazak ilim dili, terim çalışmaları, edebiyatın kuruluş ve gelişmesi çalışmalarına büyük emek harcayan ‘A. Baytursınulı, E. Omarulı, H. Dosmuhamedulı, M. Avezov, J. Küderin, S. Kanajulı, M. Duvlatulı, M. Jumabayulı, J. Aymavıtulı, N. Törekululı, K. Kemengerulı, Ğ. Karaş, K. Jelenov, T. Şonanulı’ gibi Kazak aydınları tarafından yapılmıştır.
Bu aydınlar içerisinde dil çalışmalarına daha çok ağırlık veren Ahmet Baytursınulı, sadece dil ve edebiyat alanında değil birçok ilmî