Kazak Tiyatrosunda Kadın Meselesi. Cemile Kınacı

arasında Bolşeviklerle ona muhalif olanlar arasında yaşanan iç savaştır. Beyaz Ordu kuvvetleri ile Kızıl Ordu kuvvetleri arasındaki mücadeleyi Kızıl Ordu kazanarak Rusya’da Sovyet Hükümeti’nin kalıcılığı resmileşmiştir.

      13

      Sovyet Devrinde Kazak edebiyatında roman türü esas alındığında da Ekim Devrimi sonrasında kadınlara verilen eşitlik ve hürriyeti dile getiren çok sayıda eser yazılmıştır. Bunların bir kısmı mesela Akbilek ve Botagöz adlı romanlarda olduğu gibi, doğrudan yeni devrin kadın imajını temsil eden bir kadın kahramanın hayatı etrafında şekillenir (Kınacı 2012; Kınacı 2014; Kınacı 2016a). Bunun dışında Sovyet devrinde yazılan hemen hemen her romanda yeni devrin aydın kadın tipini yansıtan kadın kahramanlar mutlaka yer alır. Bunlara örnek olarak Adaskandar/Möldir Mahabbat romanlarındaki Hakime Asiya Bektesova, Azamat Azamatıç romanındaki Kayşa, Ösken Örken’deki Asiya Alimova gibi yeni devrin kadın kahramanları verilebilir. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. (Kınacı 2016b: 399-428).

      14

      Ahmet Baytursınulı’nın hayatı ve edebî şahsiyeti hakkında bkz. Biray 2011.

      15

      Aykap dergisi: 1911-1915 yılları arasında Troisk şehrinde Kazaklar tarafından çıkarılan dergidir. Mirjakıp Duvlatulı bu dergide Kazakların o günkü en önemli sorunlarını ele almış, özellikle de o dönemin en önemli sorunlarından biri olan yer-toprak meselesi ve Çarlık’ın Kazak topraklarında yürüttüğü Rus iskân siyaseti üzerine yazılar yazmıştır. Konuyu örneklendirmesi açısından Aykap’ın 1911 yılı 11. sayısında Azamat Alaşuglı imzasıyla yayımlanan Mirjakıp Duvlatulı’nın “Jer Meselesi” başlıklı yazısı için bkz. Negimov 2010: 180-183.

/9j/4AAQSkZJRgABAQEASABIAAD/2wBDAAMCAgICAgMCAgIDAwMDBAYEBAQEBAgGBgUGCQgKCgkICQkKDA8MCgsOCwkJDRENDg8QEBEQCgwSExIQEw8QEBD/2wBDAQMDAwQDBAgEBAgQCwkLEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBAQEBD/wgARCAHEARsDAREAAhEBAxEB/8QAHAAAAQUBAQEAAAAAAAAAAAAABQACAwQGAQcI/8QAGwEAAgMBAQEAAAAAAAAAAAAAAAIBAwQFBgf/2gAMAwEAAhADEAAAAfa9fLUiBAgQIECBAgQIECBAgQIECBAgQIECBAgQIECBAg5JEHYOB2RQIFIoEHQ4CBSIOwIECBB0ECBB0OAgQIOgg4CBAgQcCi49Tkikcog4woh0SpOAgUnKtPFfKYfSSSs4qmsj1PJXs3RfKUbc1lWtyvJEHZOwIOAoOgg4CgC6Ceo40cceg5TjjQcg+RrCga5435n68JydoKm41fyvV+v86Ey246/hRWJKrVRa85SzQdxdbjQpOkIHxPIGA4OwNCIM5sm5QvYG3Q5JlqjloyY7XM8Edh0GyeTea+vR5OnkKuuSsxb3oeP1/b+eXtXKHc5Ynrh35SZpNYeu22OA6Y6EinIIyXQdiGE1SQOyJspPnaPcj4iWka8seJKiZjlhE8OAJzPT08/R1XR8u6EqU779/OmuxRJXy+u9Tq7W0Y0Vq9BTEsEiz1SsEqS1iMivDB7FZkl6MttcyNIOxlc8clbEM11Yw9ZcjPpsirufXPQliVMdsTjK62q8QpWKTjwgbA5WaKhuzHSaqRBEhnirRE7CYkraZnitScCETBcjkaJGv02WEsM0PBXLWLNYyJsytZZZalW2I3rh01SOrmKrLTtgjnetZFip+xEUw2CBTGbK58brSjJC2K6trrsDWoDOezudxVGjRjE4LkHK5niIwppPIJ6JH2TaIpXQIeKZFu+qXVSO25+vN+GrQOqOzLJLdTNg80355KpsycmSaTeSy2oQRqmW6XPZqqLSSTFXNy1aNLdzy+2IgeFPK8rxDaMtWk8DFYTal66uTq4pNcOB8NVSJxp5hlYxTyzdlI0WEa3aykK3JRMqtdy6FjvK1SXSbhENcyBUoaSqXg+6OWRVzNFMxQMgG3qzQucYH21kdFRXr5XWw4aSJghbJNZIajeZbcSVjme1rqbzXE4m/XZzLeQy2kM7Sk8IdJYxvKD7YdcqvgfnaHM7GKtMzEQsAtKibIErL9NJ3r47mxWE2gjlSVbUIjiz5PsxdYPZbuwaGiw5RbZzaadFhrM80EgckZZFjK09xIhyYdbFWia1bsgfQV3IJkXoUJZAZAKs7DpYi3YpiZbDk8lmtqKxXE821Z7asbzWlaWII0ivY5u2tls1FITaKVTQ7UtWluSFZhgp1TyBtUw55tSteGq2xLZA1gK8Z2FBTJq+jYdPP3TXHJJqiOC3XNWxPOrcxnPabzWl81kOmubJpv8AO12srlqZl5tkNczd2nmqK6leJmIGJMVbDM7kJWRCCZrMV4FZXXaAdT5mZm159308l2yulzni9FVNbFtZH2JibKNFivN5bbNYM6VJbi7yOHSUrCKT3nWQ6CTYlOwgkDVzXrnEK2mrMWy0HPQc1kLlHNaRitkpcsbJ1SPex3QyHerh1SJX5zO9TTzRD6SkyZK2k7luK5nayhujSa5W3RcjbezPYWZcT15Kl0hNEBGilC0IbE6kNpDap823KVrNrlsDVWGKZ0mVid9MOuc9ltp9HEUtp1umh7HO1W8WGCragqslYtVzTZLMNoOPvKYbyuWxstDkeGDGw+W6VANis5VDRUWFclmCvozu6uy6jxi+a0jXBWlzVM6i1M3i1U+1zST07XRTCsRdmq2zQwojXXNmZrxxZrW12EfT8bfFzNJfl6MrGo1bnDMnkPUqmqu3WWw7y9UrrEy+a7soTSstN4/fkEWILY0dElaHLUufx6OCxdjnWXz7zQkGJq/Uqu3lC9c5tqM5ZRZXiJQmCxkuh8z1L3M0CLGkZfPexnyWiNJkssQHUn0vLf5dY41FoX5RupIYdomR21kUk0oeyX9Q1GK4tqx2NmTS9WmliJVHyD+1VnNtZjLDJu7RBGphG+i5lvFcDoXOfqlofL2sBLMd2sPsvC1gbIIpG2tbxbWWbaBSz6Xjut5LsiyYHsYi1Dam+nKsxHHdaVzTZj3Swl+hVdqH8qzjwP8AQUDNVfK4cttiiSuZ6umvuLRTwaKXP1VkbKLdmd9IPZUZqaSht9RZ6Ix5yt5zM5aoUlWucijhL8l69KnTxZC2wrnvgsr2kZ/Sd+N6xcSYcFkPSrrb64NEDJomz6Jqmv55sss1z5rmac9zNrFcHM167M108/v/AJXp2FZ0FvqZcHuR9baSho6GziuJou7FIDr5cn2MUZFpGPsvrO7KYppmzQ+pnYbKnSSv0K6G6BVmW5n0kcjuUv0yP3LSzXjcGkPmvC4tUFb5HsY/ory/Vkhu3V2Ohjh1V4Ou7X47q1M5oehTZDdTke3iA66LNbEGX3fdmTKSozuxzPSzamh6CQaFi0xmOhgv4t9iUvVM+lqOqYprFY9OWzaR3M12efoyPYye08HafquZpqAba9FNedybC8V065zdd1aJqW5s73cOf01cVpWT6Q2VVLqr1FcmKL+Z69c1epXFasd8ZLoc4ll6KtDmeJKXV7iyvO0MFzXZLNrgps60Hs93rPnt3NSAr5yGuIrKS6rq+dozFN8QgzfnGdXKDsqqkMdfW769rrouVUy4WmzsPYn2LBpWvoXM6ctrPpraA7mcpltuanqKgpavN8ukJLZqjRVmLddnuvm9l+bfPr2yu1J1fec2SUKAouracub6TFbc4TXjoVvWsT0C5PSdeYgUzYhyPUQl1rHcU3XP7a7FZcqvuj2WmeWliY1pEZpp5mpyeeRd55F2qx2+x8HfGXV2WysRxOT0I2a8/wBHPZp2lzNT9BysXk0MmCcHtN1Og15JcUviWyMviGAdqQBrQnWtpLylb3IeWmG6bbNSNSO8+HzObvj53NVfJfr8dm+5O8VbZPCi

1

Türkiye’deki modernleşme hareketleri Osmanlı Devleti’nde Tanzimatla birlikte başlamış, Meşrutiyet ile devam etmiş, daha sonra Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Türkiye’de hız kesmeden sürmüştür. Türk Kadın Hareketi de bu modernleşme sürecinin bir ayağını oluşturduğundan, Osmanlı’da Tanzimat ile başlayan Türk Kadın Hareketi, Cumhuriyet’e intikal etmiştir. Hülya Argunşah’ın ifadesiyle, “19. yüzyılı 20. yüzyıla, Osmanlı Devleti’ni Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlayan kadınlardır.” (Argunşah 2016b: 12) Bu çalışmada da Türkiyedeki Türk Kadın Hareketi Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi olmak üzere ele alınmıştır.

2

Rus Çarlığı döneminde lise düzeyindeki okullar.

3

Farklı coğrafyalarda yaşayan yenilikçi Türk aydınları, aynı dönemlerde aynı düşüncelerle, ancak kadınların yükselişiyle kendi toplumlarının yükselişinin mümkün olacağı görüşünde birleşirler. Hatta onların meseleye daha geniş bir perspektiften bakarak kadının yükselişini insanlığın yükselişi olarak değerlendirdikleri de görülür. Bu konuda Türkiye’de Tevfik Fikret Hemşirem İçin şiirinde: “Elbet değil nasibi mezellet kadınlığın/Elbet değil melekliğin ümidi zulm ü şer/Elbet sefil olursa kadın, alçalır beşer/Lâkin bu gün hep onlara â’id yığın yığın/Endîşeler, kederler, eziyetler, iğneler!…” (Tevfik Fikret 2004: 471) mısralarında kadının eziyet görmesini ve toplumda yok sayılmasını insanlığın alçalmasıyla eş görür. Tevfik Fikret gibi Azerbaycanlı yenilikçi Türk aydını Hüseyin Cavid de, alçalmış insanlığın ancak kadınla birlikte yükselebileceği düşüncesini dile getirir: “Kadınsız ülke çabuk mahvolur, zavallı kalır./Kadın elile fakat bahtiyar olur şu cihan,/O bir melek… onu takdis eder büyük Yaratan./O pek sevimli, güzel, ince, nazlı bir hilkat,/ Onun ayakları altındadır fakat cennet:/Kadın gülerse şu ıssız muhitimiz gülecek,/Sürüklenen beşeriyet kadınla yükselecek…” (Hüseyin Cavid 2013: 311). İki şairin kadın meselesine bakışları ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. (Tiken 2014: 237).

4

Erkek tarafının kız tarafına vermekle yükümlü olduğu mal mülk, bir çeşit başlık parasıdır. Konargöçer hayat yaşayan Türk boyları arasında Rus Çarlığı’nın istilasından önce de var olan kalınmal geleneği, konar-göçer hayatın önemli bir geleneği idi.

5

“Kadının kurtuluşu” konusunda ayrıntılı bilgi için “Marks, Engels, Lenin Kadın ve Aile” adlı kitap için bkz: http://www.kurtuluscephesi.org/orjinal/melaile.pdf (son erişim 20.03.17)

6

Aleksandra Mihailovna Kollontai (1872-1952). Tanınmış Rus komünist devrimci kadındır. Önce Menşeviklerin tarafında olmasına rağmen, 1914’ten sonra Bolşeviklerin safında yer almıştır. Kollontai, Sovyet Rusya’nın görevlendirdiği ilk kadın büyükelçilerden biridir. O, Sovyet Rusya’nın Norveç Büyükelçiliği görevini yürütmüştür. Kollontai aynı zamanda yazardır. Kollontai hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Porter 1980.

7

Rus yazarı İvan Gonçarov’un (1812-1891) 1859 yılında yazdığı Oblomov romanının başkahramanıdır. Romanda soylu toprak sahibi Oblomov’un hiçbir amacının olmaması, hiçbir işte dikiş tutturamaması, tembelliği ve nihayet anlamsız hayatı içinde kendini bir eve hapsederek hayatını

---