Türk Dünyasında Milli Ruh ve Edebiyata Yansıması. Orhan Söylemez

jay tüsirip tasına,

      Kökşetavdıñ bult üyirip basına.

      Korkar onun kaygısının düşmanı da!

      Her bir sözü dönüştü gözyaşıma.

      Derinlerden çırpınıyor Mağjan’ın şiiri.

      Manğıstav’ın yıldırım düşürüp taşına,

      Kökşetav’ın bulut toplayıp başına,

      Şiirdeki şair imajının millî görünümü yüksektir. Şair Mağjan’ı “Men kelemin, men kelemin, men kelem, Künnen tuvğan, Günnen tuvğan payğambar/ Ben gelirim, ben gelirim, ben gelirim, Güneşten doğan, günden doğan Peygamber” diye peygamber ilan eden duygu, Kazak halkının kahramanlık tarihine dair övgülerden güç alır.

      Bağımsızlık şiirinin konu ve temalarının diğer bir özelliği de ülke tarihinin tekrar yazılmasında görev almasıdır. Elbette bu durum tasvirler vasıtasıyla gerçekleşir.

      Jaraskan Abdiraş’ın “Qulpıtas/Musalla Taşı” adlı eserinde, Bökeyhanov, Şäkerim Kudayberdiulı, Mağjan Jumabayev, Ahmet Baytursınov, Mirjakıp Duvlatov, Jüsipbek Aymavıtov, Mustafa Şokayulı gibi Alaş hareketi savunucularının her birine uzun şiirler ithaf edilir. Bunlara tür özellikleri açısından ‘felsefî şiir’ demek mümkündür. Çünkü Alaş, asil oğullarını birer karakter olarak tanıtma açısından ele alındığında edebiyat bilimiyle uyumlu bir çizgidedir. Kahramanların kaderi ve yaratıcılık samimiyeti şiir türüyle dile getirilir. Şair Mağjan hakkındaki kıtadan bir örnek:

      Kevdeli küreskerdiñ tili ötpegen

      Bir päle tavıp aldın jürek degen,

      Bedeldi Bednıymen sırlaspadıñ,

      Sırlastıñ janı küygen Blokpenen.

      Güçlü savaşçının dili söylemez,

      Bir bela bulup aldın yürek denen,

      Ünlü Bednıy ile sır paylaşmadın,

      Sır paylaştın kederlenen Blok ile.

      Bu tek kıtadan hareketle ilmî bir makale yazmak mümkündür. “Bir bela buldun yürek denen” mısrası, Mağjan’ın “Jan Sözi” şiirini okumayan insanların anlayabileceği bir ifade değildir. Son iki mısra sosyalist realizm ile sembolizmden haberdar insanlar için bir şeyler ifade eder.

      Bağımsızlığa kavuşulan ilk dönemlerde müjde istenmesi ve şiirlere atıfta bulunulması edebî kurallar içinde yer almıştır. Marfuğa Aythoca’nın “Añsav/Özlemek” adlı eseri:

      Mümkün be Ata-tekti jasıruvım,

      Kümistey tögil sen de

      Aşıl ünim!

      Öz erki,

      Öz tağdırı

      Öz qolında,

      Men Tävelsiz Qazaqtıñ –

      Aqınımın!-

      Mümkün mü soyumu saklamam,

      Gümüş gibi dökül sen de

      Açıl ünüm!

      Kendi erki,

      Kendi takdiri

      Kendi elinde,

      Ben bağımsız Kazakların,

      Şairiyim!

      şiiriyle başlar.

      Bağımsızlık Devri Şiirinin Ana Teması: Millî Tarihten Medet

      Bağımsızlığın ilk dönemlerinde Sovyet toplumunda dünyaya gelip okumuş, bilim erbabı birer ülke vatandaşı olarak tanınan orta yaştaki edipler, şiirlerinde bağımsızlığa sevinip bu heyecanı yüksek tutarak genç nesildeki şairlere yol açtılar. Yukarıda adı geçen ve bazı şiirleri incelenen şairlerimizin bugün de Kazak şiirinde kendine ait bir yer edindiğini söyleyebiliriz.

      Bugün, orta ve daha genç kuşaktan kabul edilen şairlerin eserleri hakkında sık sık olumlu görüşler dile getirilmektedir. Bağımsızlık, millî ruh, millî bilinç sonraki neslin şiirinin de çekirdeği hâline gelir. Meşhur şair Erlan Jünis’in “Meniñ atım Tävelsizdik/Benim Adım Bağımsızlık” adlı şiirinde cesurluk anlatılır. Gerçekten bağımsız bir nesil… Geçip gidenden pişmanlık duymuyoruz, yerinde sayan ve düşenin hâli ise donmuş bir manzara görüntüsü gibi önümüzde duruyor.

      …Alıp qorğannıñ qulağanın kördim,