haberler sadece bir cihazla gönderildi. Konuşmacı, radyo istasyonlarının günde 70.000’den fazla kelime alamadığını hatırlattı, hükümetin bir telgraf ajansı kurmayı planladığını ve bunun için bir proje hazırlandığı bilgisini vermişti.
Sonra milletvekili Ağa Aşurov konuşma yaparak tartışılan konu hakkında bir tutum ifade etti. Radyonun zayıflığına ve bir telgraf ajansının eksikliğinin kötü sonuçlar doğuracağına atıfta bulunarak şunları söyledi: “…Onların eksikliği, düşmanlarımızın bizler ve Bakü ile ilgili çeşitli yalanlar ve gerçeğin dışında dedikodular ve haberler yayınlamasına neden olur. Bir haber ajansımız olsaydı, biz bu konuda onun aracılığıyla kendimizle ilgili yayınlanan haberleri alabilir ve gerekli kılınan cevapları ve karşılığını verebilirdik.”6
Son olarak, 2 Mart 1920’de ilk defa “Azerbaycan” gazetesinde ilk kez “AZERTAC” imzasıyla haberler yayınlandı. Bu gerçeklik, ajansın 1 Mart 1920’de çalışmaya başlatıldığını açıkça ortaya koyuyor. Gazetenin 3 Mart tarihli sayısında Şuşa, Karyagin (şimdi Fuzuli) ve Hankendi’den “AZERTAC’ın Yurtiçi Haberleri” başlığı altında alınmış kısa haberleri yer almaktaydı. 9 Mart’ta aynı gazetede AZERTAC’ın 7 Mart sayısındaki 7 numaralı Bülteninde “Gürcistan’a Yardım” başlığı altında bir haber yayınlandı.
Yaklaşık bir ay sonra, 25 Mart 1920’de Azerbaycan Telgraf Ajansı tarafından Halk Eğitim Bakanlığı’na gönderilen 17 numaralı talimatı, ajansın gerçekten 1 Mart’ta kurulduğunu onaylayan tutarlı bir kanıttır. Talimatta Hükümetin 1 Mart tarihli kararına göre, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın Posta ve Telgraf Bakanlığı’na bağlı olarak kurulduğu ve oluşum aşamasında olduğu kaydedilir. Ayrıca belgede, 1 Nisan’dan devlete ait işletmelerden ve yetkililerden AZERTAC bültenlerine abonelik kayıtlarına başlayacağı ile ilgili bilgi verilmişti. Abonelik masraflarına gelince, nakliye maliyetleri dâhil Bakü’de 3.000 ruble ve Azerbaycan’ın diğer şehirlerinde 300 ruble olarak belirlendi. Talimatta Ajansın, geçici olarak Naberezhnaya ve Sadovaya sokaklarının kesiştiği Posta ve Telgraf Bakanlığı binasında bulunduğu belirtilmişti.7
AZERTAC haber bültenleri günlük olarak Azerbaycan Türkçesi’nde ve Rusça olmak üzere iki dilde yayınlanmaktaydı. Haber bültenleri genç Azerbaycan devletindeki en önemli olayları kapsıyor ve hükümetin yapılan işleri tarihin hafızasına kaydediliyordu. Bültenlerde, Moskova, Paris, Basra, Roma, Tiflis, Taşkent, Kuzey Kafkasya, Zakaspi ve Karadeniz’deki radyo istasyonlarından yanı sıra telefon ve telgrafla muhabirlerin haberleri yayınlandı.
Ajans teknik yetenekleri ile ilgili olarak, hareketsiz, aynı zamanda hareketli istasyonları işleten ekipmanlara sahipti. Bu, her iki istasyondan da haber alınmasına fırsat sağlamaktaydı. Ajans, diğer kaynaklar dışında, radyo istasyonları aracılığıyla günlük sadece 40.000 karakter kapasiteli haberler aldı. Gelecekte, ajans diğer ülkelerdeki haber ajanslarıyla sözleşme imzaladıktan sonra, haberlerini önce komşu ve sonralar uzak ülkelere yaymayı amaçladı. Haberlerin büyük bir ilin merkezinde kurulacak radyo istasyonları ve Savunma Bakanlığı’na bağlı istasyonları kullanmakla birlikte telefon ve telgrafla Azerbaycan’ın bölgelerine ulaştırılması planlandı.
Ancak, AZERTAC yaklaşık iki ay boyunca bağımsız olarak çalışabilmiştir. Bolşevik Rusya’nın işgali sonucunda 28 Nisan 1920’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti parçalandı. Aynı gün, Rus Telgraf Ajansı ROSTA, Bolşevik propagandasında bulunan ikiyüzlülükle güya Bakü’de bir darbe olduğunu ve eski hükümetin halk tarafından devrildiğini bildirdi.
Azerbaycan’daki Sovyet kuruluşunun ilk aylarında, AZERTAC formalite bağımsızlığını resmen korudu, ancak gerçekten Rus Telgraf Ajansı’nın (ROSTA) bir bürosu olarak çalıştı. Bölgelerden gelen haberler dışında, AZERTAC diğer tüm haberleri ROSTA’dan aldı. Bu enformasyonlar dışında Moskova, Petrograd, Çelyabinsk, Saratov ve Vladivostok’tan alınan haberler ve iç savaşla çevrili Rusya ile ilgili haberler yaygındı. AZERTAC aynı haberleri ağırlıklı olarak duvar gazetelerine ve yerel gazetelere gönderirdi.
Ajansın ROSTA’nın bir parçası olarak resmi statü kazanması, 9 Haziran 1920’de Nariman Narimanov’un “Azerbaycan Merkez Basın Kurulu’nun kurulması üzerine” kararını imzalamasını takiben gerçekleşiyor. Aynı kararnameyle, zamanında çalışan ROSTA’nın Kafkasya Bölgesel Bölümü’nün (AzKafROSTA)8 önde gelen bölümlerden biri olarak Azerbaycan şubesi Kurula dâhil edildi. Bu kurul, ROSTA’nın Kafkasya yetkili temsilcisi S.Y.Bogdatyev tarafından yönetilirdi. Haber çalışmalarının düzenlenmesinde Yönetim Kurulu başkanı, tanınmış gazeteci Ağababa Yusifzade’nin büyük bir etkisi olmuştur.
20 Ağustos 1920’de, Halk Eğitim Bakanlığı yönetim kurulu toplantısında AZERTAC’ın durumu ve geleceğe yönelik gelişimi tartışıldı. Yönetim Kurulu toplantısında konuşan sözcü, AZERTAC’ın hâla oluşum aşamasında olduğunu ve bu nedenle önceden belirlenen tüm görevleri yerine getiremediğini söyledi. Bu yüzden, ajansın muhabir ofisleri bölgelerde ve bazı Doğu ülkelerinde açılırsa ve personelin mali durumu iyileştirilebilirse, Ajans daha verimli çalışa bilirdi. Ancak Yönetim Kurulu başkanı Bunyadzade, AZERTAC’ın haberlerinin çoğunu ROSTA’dan aldığı için onun malzeme-teknik tabanını güçlendirmek için özel bir cihazın satın alınmasına ihtiyaç duymadığını söyleyerek bu öneriyi kabul etmedi.
Toplantıya katılan Şeytin, AZERTAC’ın bağımsızlığının formalite niteliğine dayanarak Bunyadzade’in söylediklerini destekledi. Bu nedenle, “Cumhuriyetin gücü ve kaynaklarına göre AZERTAC’ın gelecekteki varlığı” sorusunun çözülmesi gerekiyordu.
Ayrıntılı bir tartışmadan sonra, Halk Eğitim Komisyonu aşağıdaki kararları aldı:
1. Gerekli güç ve kaynak eksikliğinden dolayı AZERTAC iptal edilmeli.
2. AzKafROSTA cihazı yeniden yapılandırılmalı, illerden haber toplama enformasyon faaliyetleri güçlendirilmeli.
3. Tüm çalışan personel kadrosu asgari indirilmeli; yönetim kurulu kaldırılmalı, ancak sadece haber de partmanının başkanı görevi davam ettirilmeli.
4. Yerel departmanlarla daha canlı temas kurarak haber departmanının çalışmaları güçlendirilmeli.
5. Bu karar Halk Komiserleri Konseyinin dikkatine sunulmalı.9
AzKafROSTA’nın faaliyetleri yalnızca Bakü ile sınırlı değildi, aynı zamanda ülkenin diğer şehirlerinde de (Gence, Şuşa, Lenkeran, vb.) birimler ve ofisler bulunmaktaydı. Onlar sadece bölgelerde meydana gelen olaylarla ilgili Merkeze haber göndermekle kalmadılar, aynı zamanda iç olanaklarını kullanarak duvar gazeteleri ve propaganda posterleri de yayınladılar. Seçkin sanatçı, ressam Azim Azimzadeh de bu çalışmaya katıldı. Savaş çağrısını, devrimci şiirleri yansıtan bu posterler, dükkânların camekânlarına, şehir ve köylerdeki evlerin ve tren istasyonları binalarının duvarlarına yapıştırıldı.
O zaman, AzKafROSTA, AZERTAC’ın faaliyet gösterdiyi eski banka binasında Millutinski Caddesi’nde (şu anda Tarlan Aliyarbekov) yer alıyordu. İş, gündüz ve gece, hafta sonları bile devam ederdi. Haftanın her günü ajansta onlarca telgraf ve radyografi, bültenler hazırlanarak ülkenin basınına, parti kurumlarının başkanlarına ve kültür kuruluşlarına gönderildi. Daha önemli haberler AzKafROSTA tarafından yayınlanan enformasyon bültenleri aracılığıyla ülke geneline yayılmıştı ve en ilginç haberler yurt dışına gönderilmişti.
Bir süre sonra AzKafROSTA, Genel Politik Eğitim Dairesi’nin temel taşlarından birine tabi tutulurdu. Bu bölümde normal