şunları yazdı: “1921’de ben yeni bir haber ajansı teşkilatı direktörlüğüne atandım. O zaman, ben askeri birliklerden birinde savaşçılar arasında cehaleti ortadan kaldırmak için bir acil durum komisyonu başkanıydım. Siyasi ve kültürel konularda belirli yeteneğim olmasına rağmen, gazetecilik konusunda hiçbir deneyimim yoktu. O zaman, genç Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’nde personel sorunu en çarpıcı konulardan biriydi ve bu tür beklenmedik atanmalar yaygındı. Bu nedenle, çok yeni ve son derece sorumlu bir işin çok yakında öğrenilmesi gerekirdi. Haberi yaymak için teknik olanaklar çok sınırlıydı ve mümkün olan her yöntemleri kullanmaya çalıştık. Örneğin, Komünist ve Caparidze sokaklarının (şimdiki İstiklaliyyet ve Aziz Aliyev – AA) sokaklarının kesiştiği yerde yapılmış büyük ekranlı ışık gazete, enformasyonun yayılmasında önemli bir rol oynadı. Sonralar Bakü’nün işçi bölgelerinde gösterilen bu tür şık gazeteler okur-izleyiciler tarafından ilgi ile karşılandı.10
Böylece, faaliyetlerine yeniden devam eden ajans kısa bir süre önce sadece eski AzKafROSTA düzeyine ulaşmış, birçok durumda bile daha da ileri gidebildi. Ancak bu artış çok uzun dönem değildi. Halk Komiserleri Konseyinin kararıyla, Ocak 1922’den bu yana, devlet desteğinden ve herhangi bir sübvansiyondan yoksun kalan ajansın yeniden zor günleri başlıyor. Ajansın geliri, haber bültenlerine abone üye olmanın azalması ve gazetelerin tirajındaki düşüşle kısıtlanıyordu.
Ajansın ekonomik faaliyetinden dolayı karşılaştığı zorluklar, 16 Temmuz 1922 tarihli Halk Sovyet Komiserleri konuşmasında geniş bir şekilde yorumlandı. Tutanakta, bölgelere ücretsiz enformasyon göndermeyi durdurmak ve verilen haberler için ücret almak önerildi. Buna ek olarak, Haziran ayında verilen habere göre, her bölgeden 100 milyon ruble ve Temmuz ayında 150 milyon ruble toplanması ve sonraki aylarda ücretin kimin ödeneceği öne sürüldü.11
ROSTA Kafkasya’da faaliyet gösteren ajansları Kaf-ROSTA ismiyle birleştirmeyi AzerTA’yı bir bölüm olarak ona itaat ettirmeye çalışırdı. Bu öneri 1922 Güney Kafkasya Cumhuriyetleri ajanslarının kongresinde de sunuldu. Bununla birlikte, herhangi bir hazırlık yapılmadan, ajansların KafROSTA’ya birleşmesini, farklı bir yapıya sahip olan aynı kurumların faaliyetlerinin etkinliğini sorguluyordu. ROSTA, AzerTA’nın işinin ekonomik bir hesapta bile faaliyet göstereceği hakkında hiçbir fikre sahip olmadan Nisan ayı masrafları için sadece 50 milyon ruble tahsis etmişti. Ancak bu finansal kaynak AzerTA’nın aylık giderlerinin onda birini bile kapsamıyordu.
Bu konu, 13 Mayıs 1922 tarihinde Azerbaycan Halk Komiserleri Sovyet İşleri Müdürlüğü toplantısında geniş çapta tartışıldı ve ajansın geleceği ile ilgili karar alırken bu faktörlerin dikkate alınması gerektiğinin altı çizildi. Toplantıda, ROSTA’nın AzerTA’yı yeniden düzenleme çabaları “affedilemez bir başarısızlık” olarak nitelendirildi ve eğer bu çalışma gerçekleşirse, ajansa yardım etmek ve faaliyetleri için daha verimli koşullar yaratmak yerine son yıllardaki tüm başarılarının itibarsızlaştırılacağı belirtildi. Ajans küçük vesayet ve bürokratik formalizmle karşı karşıya kaldı. Toplantının sonunda, AzerTA’nın KafROSTA’ya katılmasının uygun olmaması, Cumhuriyeti partisinin düşüncelerine yaklaştırmak için ajansın Merkez Komite’nin propaganda bölümüne tabi kılınması ve tedarik-arz açısından, Halk Komiserleri Konseyi’ne tabi kılmak için önerilerde bulunulmuştu.12
Toplantıda öne sürülen teklifler, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyi tarafından hazırlanan Kanun Hükmünde Kararname’ye de yansıdı. Yasa tasarısında Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın dostane cumhuriyetler ve Halk Komiserleri Konseyi’nin haber departmanlarıyla ilişkilerini düzenlemek için Halk Komiserleri Konseyi’nin karar verdiği belirtiliyordu:
1. Bu tarihten itibaren Azerbaycan Telgraf Ajansı Halk Komiserleri Konseyi İşler Ofisine idari ve ekonomik açıdan tabi olup, fikrin önderliği Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi propaganda departmanına verilmektedir.
2. Azerbaycan Komünist Partisi Yönetim Kurulu’nun bu yıl 9/1 tarihli kararına göre, Azerbaycan Telgraf Ajansının 1 Ocak 1922 tarihinden itibaren ekonomik hesaba aktarılmış çalışması kabul edilecektir.
3. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın şemasını, personel tablosunu ve gelir tahminlerini hazırlayıp onaylamaya sunsun.13
Genel olarak, SSCB’nin 1922’de kurulmasından sonra, AzerTA, diğer haber ajansları gibi, aslında Sovyet Telgraf Ajansı’nın (SITA) bir koluydu. Buna ek olarak, sınırlı finansal kaynakların eksikliği AzerTA’nın faaliyetinde ve operatifliği sağlamakta ciddi zorluklar yarattı. Ajansın 50. yıldönümüne adanan kitapçık, o yıllarda durumu şöyle anlattı: “Olaylarla ilgili haberlerin Bakü’ye ulaşması SITA ajansı ile zaman alıyor ve sadece genel kullanımda olan telgrafla geliyor. AzerTA editörleri “telgraf dilini” ortak bir dile çeviriyor ve daha sonra makineciler düzenlenmiş metni toplar, aynı metin dikkatlice okunur, döndürücüde çoğaltılır ve yalnız o zaman SITA haberleri gazete yayın ofislerine gönderilir. Yerel basın için kapsamlı enformasyonların hazırlandığı günlerde yazı masalarında telgraf formları dizilir ve haber içinde kaybolmuş editörü görmek hiç de kolay değildi.”14
Transkafkasya Federasyonu’nun kuruluşundan sonra, Mart 1923’te, üç Güney Kafkasya Cumhuriyeti ajansları ZagTA15 (Güney Kafkasya Ajansı) adı altında birleşti.16 1936’da AzerTA, bağımsız bir özel haber ajansı olarak faaliyetlerine yeniden başladı.
Azerbaycan Halk Komiserleri Konseyi tarafından özel olarak ayrılmış para ile “Kleinshmidt” model teleprinter (teletype) satın alındıktan ve yapıldıktan sonra 1932’de durum biraz daha kolaylaştı.
Bu olay cumhuriyetin haber hizmetinde o zamanlar gerçekten teknik bir devrimdi. Teletip, Sovyetler birliği ve dünya haberlerini alma ve basına ve radyoya iletme sürecini hızlandırmaya olanak sağladı.
Bunların tümü, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın faaliyetlerinin tek teknik yönüdür. Ajansın faaliyetlerinin bir diğer önemli yönü tabi ki, muhabirlerin çalışmasıydı. Azerbaycan halkının – işçiler ve köylüler, bilim adamları, kültür, aydınlarının özverili çalışmalarından dolayı cumhuriyetimizde büyük değişikliklerin tarihi yapıldı.
1941’de Nazi Almanya’sının SSCB’ye işgali barış huzurlu yapılanma çalışmalarını dayandırdı. O zaman Azerbaycan da olmak üzere bu ülkenin hayatı savaş atmosferine gömülmüş ve zafer uğruna yapılabilecek ve yapılamayacak her şeyi yapmaya odaklanmıştı.
Savaşın ilk günlerinden itibaren Moskova ile olan yakın ilişkinin kesilmesi nedeniyle AzerTA hala tüm haberleri her zamanki telgraf ve hatta radyo aracılığıyla aldı. Ajansın tüm personeli – stenografçılar, makine üreticileri, editörler, düzelticiler – 24 saat gece-gündüz çalışmak zorunda kaldı. AzerTA askeri muhabirleri çatışmaların başladığı cephe hattından yaptıkları röportajlarını ajansa hemen gönderirdiler. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın çalışma kartları ile kanlı cephelerde ilerleme yapanlar arasında edebiyat ve bilim adamları Rasul Rza, Kilman Musayev, Abbas Zamanov, Cemşid Emirov, Nusrat Bagırov, İbrahim Novruzov, Mikail Pleskaçevski ve diğerleri vardı. Yetenekli bilim adamı, Tarih Enstitüsü müdürü İsmail Hüseynov Kızıl Ordu cephesi gazetesine editör yardımcısı gönderildi ve AzerTA’nın askeri muhabiriydi. Kurşun altındaki siperlerde yazdıkları ve Azerbaycanlı askerlerle ilgili haberler AzerTA tarafından radyoda dinlenildi ve basında yayınlandı. Cumhuriyet halkı Azerbaycan’ın cesur oğulları Hazi Aslanov,