линии, в каждой из которых заглавные буквы заключены на противоположной стороне, как грамматически присцианские
88
«Philosophia trifarie primo dividitur in Theoricam, Practicam et Logicam. Sed he tres partes singule simul subdivisiones capiunt hoc modo. Theorica in tres subdividitur: in Theologiam, Mathematicam et Physicam. Theologica in divinis, Mathematica in ediscendis, Physica in naturalibus et humanis. Hamm media scilicet Mathematica in quattuor partes subdividitur has scilicet: Geometriam, que est in spaciorum et temporum divisione, arithmeticam, que est in numerorum cognitione; in musicam, que est in sonorum modulatione, in astronomiam, que est de stellarum cognitione. Practica, quam actualem dicimus, in tres subdividitur: in ethicam i. moralem, in yconomicam i. dispensativam et politicam i. civilem. Est et alia Practica inspectiva et hec dividitur in hystoriam et spiritualem intel- ligentiam. Hystoria est, que rei ordinem simpliciter pandit nee ullus ibi est oc- cultus intellectus nisi qui verbis resonat. Sed spiritualis intelligentia est, qua supergressi visibilia de divinis aliquid et celestibus contemplamur eaque sola mente intuemur, que corporeum supergrediuntur aspectum. Item practica spiritualis infcelligentie in has tres subdividitur scilicet in Tropologiam, que est de morum compositione, in Allegoriam, que est de figurata dictione, et in Anagogen, que est de superiorum duetu et intellectione; ducit enim intellectum hominis ad superiora. Logica rationalis trifario modo subdividitur in tres: in Dyalecticam, que est dis- putatoria, in Apodicticam i. demonstrativam, in Sophisticam i. fraudulentam et fietam.»
89
«Philosophie tres sunt partes theorica practica logica. Et ut de practica primo expediam, Practis grece actio dicitur latine et est practica, que docet, quid sit agendum et quid non. Practice tres sunt partes: Etica, que agit de moribus, Extis (!) enim interpretatur mos, politica, que agit de regimine reipublice, Polis namque dicitur civitas, economica, que agit de dispensatione rei familiaris, Economicus enim interpretatur dispensator. Unde dicitur Echonomia. Et cum partes logice omnibus sunt (здесь следует добавить примечание*), de theorica agendum est. Theoros grece speculatio dicitur latine. Unde dicitur theorica quasi speculativa. Theorice tres sunt partes: theologia, que tractat de incorporeis extra corpora i. de divinis, Theos enim deus, logos, sermo vel ratio dicitur. Theologie due sunt partes: theologia affirmationis, que de deo affirmat, que digne possunt de eo affirmari, theologia negationis, que omnia vocabula a deo abnegat sicut in hierarchia beati dionisii habetur. Est autem altera pars theorice phisica, que de ipsis corporibus tractat. Phisis enim grece natura dicitur latine. Unde phisica dicitur i. naturalis scientia quum phisica agit de rerum naturis. Tertia pars theorice est mathematica, que agit de incorporeis circa corpora. Et videtur quod matesis penultima producta et absque aspiratione interpretatur divinatio. Unde juvenalis: nota matematicis genesis tua. Mathesis vero penultima corrupta et cum aspiratur interpretatur doctrina. Unde dicitur mathematica quasi doctrinalis scientia. Vel quia per eam habetur accessus ad doctrinam phisice et theologie quia omnia docet subiectis figuris vel quia certior est doctrina in mathematica disciplina quam in ceteris eo quod omnia ibi probantur demonstrativis argumentis. Mathematice vero quattuor sunt species: arithmetica, que tractat de numeris, musica de proportionibus, geometria de magnitudine immobili, astronomia de magnitudine mobili.»
90
Fol. 57
91
«Dividitur autem secundum quosdam in phisicam, ethicam et theologiam, quod placuit Origeni. Unde secundum tres partes philosophie Salomonen! tria volumina attestatur composuisse: ecclesiasten, ubi fuit phisicus, et proverbia, in quibus ethicus, et cantica canticorum, in quibus probatur extitisse theologus.»
92
Fol. 58r: «Multos autem videmus et scimus grammaticos, quos non audemus nee debemus censere philosophos et idem in dialectico contingit et in rhetorico.»
93
Fol. 58r: «Ad triplicem namque conservationem triplex scientia reperta est: phisica ad tutelam corporis, que agit de naturis… theologia ad presidium anime, que viciorum fugam predicat et virtutum appetitum, scientia legum, que dietando iustitiam res exteriores protegit. Ad istas tres scientias parate sunt tamquam vie septem liberales artes, que in trivio et quadrivio continentur…. Nullus per- fectionem illius triplicis sapientie potest attingere, ni&i in bis septem prius extiterit perfectus.»
94
Denifle, Die Universitäten des Mittelalters 1 99 ff, где также можно найти более подробные ссылки на источники.
95
Fol. 58: «Theologia cuius vocabulum oh dignitatem grece lingue et eorum, de quibus agit, immutatum permansit.»
96
Об этой рукописи см. B. Haure’au, Notices et extraits de quelques manuscrits I 325—333, где также собраны биографические сведения о Радульфусе де Лонго Кампо, которые не очень надежны. Хауро с полным основанием относит составление этой глоссы Антиклаудиана приблизительно к 1216 г. Части этой глоссы можно найти в Cod. Другие копии находятся в Баллиольском колледже 146 B и Clm 3075. Комментарий Радульфа де Лонго Кампо к «Антиклаудиану» также рассматривается в M. Baumgartner, Die Philosophie des Alanus de Insulis, Münster 1896, 10 75 93. Ср. De Wulf, Histoire de la philosophie me’die’vale 261.
97
Fol. 7: «Diffinitio scientie. Scientia itaque est rerum scibilium agnitio, dividitur autera scientia in quattuor species: philosophiam, eloquentiam, poesim, mechanicam. Celestis quidem medicus humane nature quattuor cernens principalia incommoda videlicet ignorantiam, taciturnitatem, vitium, defectum quattuor adhibuit remedia: contra ignorantiam philosophiam, contra taciturnitatem eloquentäam, contra vitium virtutem, contra defectum valetudinem. Philosophia siquidem removet ignorantiam et informat contrarium sc. agnitionern, eloquentia removet taciturnitatem et informat facundiam, poesis sicut postea patebit exstirpat vitium et superseminat virtutem, mechanica purgat defectum et instruit valetudinem. A philosophia incipientes: philosophia est divinarum rerum et humanarum scientia. Divine res appellantur incorporee. Dividitur ergo philosophia in duas species: in theoricam, que contemplatur incorporea, et practicam, que agit de corporeis. Theorica est itaque scientia philosophandi de incorporeis. Sed quia incorporea sunt quedam invisibiles substantie ut deus, noys, anima mundi, angeli, quedam invisibiles cause ut rerum nature, quedam invisibiles forme ut magnitudo, multitudo, theorica in tres species subdividitur: in theologiam, que agit de invisibilibus substantiis, in phisicam, que agit de invisibilibus causis et rerum naturis, in mathematicam, que agit de invisibilibus formis, et quia huiusmodi formarum sunt quattuor diversitates, mathematica dividitur in quattuor species sc. arithmeticam, musicam, geometriam, astronomiam. Arithmetica eniin agit de multitudine secundum se sc. de numero, musica de multitudine relata, ut est proportio et consonantia, geometria de magnitudine immobili, ut est