хаалара улахан сааттаах суол.
– Хотуок, туохтан бу курдук иһиҥ үлүннэ? – диэн дьоно кыыстарыттан ыйыппыттар.
Кыыстара хайдах эрэ кирик-хорук туттан баран:
– Куттанымаҥ. Мин биир ойууну кытта хатыһан охсуспутум. Ол ойуунум аллараа дойду Хатыыстаах күөлүгэр таҥнары сүнньүөхтээх алыһар балык буолан умсубутун мин хахаарар таллан куоҕас буоламмын кэнниттэн эккирэппитим, ситэн ылан ыйыстан кэбиспитим. Ол иһин иһим улахан, – диэбит.
Ойуун, удаҕан диэн киһи эрэ барыта сөбүлээбэт суола. Аҕата хатыс быаны ылан:
«Эн баҕас эмиэ ойуун-удаҕан буола оонньообут буола-буолаҕын», – дии-дии кыыһын дэлби таһыйбыт.
Ол таһыйа сылдьан биирдэ өйдөөн көрбүтэ: кыыһын буолбакка, тиэргэнин ортотугар турар тойон сэргэтин таһыйа сылдьар эбит.
Дьэ онтон ыла дьоно кыыстарын саҥарбат буолбуттар. Аҕыйах хонон баран кыыстара сүтэн хаалбыт.
– Били баҕайы ойуурга тахсан туох эрэ буолла быһыылаах, эр дьон тахсан көрбөккүт ээ, – диэн онуоха ийэлэрэ дьонун соруйбут.
Дьоно ойуурга тахсан кыыһы көрдөөбүттэр. «Абааһы кыыһа хат буолбут саатыттан моҥнон өллөҕө», – дии санаабыттар. Арай ол көрдүү сылдьан көрбүттэрэ: кыыстара биир уот хараарда сиэбит чөҥөчөгүн төрдүгэр, хаан-сиин буолан баран, улахан баҕайы хааннаах алыһары тутан олорор үһү. Кинилэр кэлбиттэригэр кыыһыран хайысхаламмыт уонна эппит:
– Киэр буолуҥ, бэйэм кинини дьаһайыам!
Дьоно оннук үлүгэри көрөн баран туруохтара баара дуо, дьиэлэригэр төннөн киирбиттэр. Кыыстара ол күн киэһэ киирэн сыппыт. Били үллүбүт иһэ суох буолан хаалбыт үһү. Онтон ыла бу кыыс «Алыһардаах удаҕан» диэн аатырбыт. Аҕыйах сыл буолан баран Сыгынньах ойууҥҥа эргэ тахсыбыт».
Алыһардаах удаҕан оҕонньор Харатаайап кулубаны кытта кэпсэтэрин истэ олорон:
– Кыра ойууттарга кыайтарбатах баҕайыта ини, – диэн алын сыҥаах буолла.
Онуоха Харатаайап ыксаата. «Бу кырдьаҕастар ити курдук этэр буоллахтарына, атын ханнык ойуун кыайан үтэйиэ баарай?» – дии санаата.
Харатаайап оҕонньор таһырдьа тахсан атын хабыалата сылдьан көрбүтэ: дал кэтэҕэр, үрдүк тиит төбөтүгэр биир хара суор хааҕыргыы олорор. «Ити Маайа үөрэ сырыттаҕа», – дии санаан оҕонньор улаханнык куттанна. «Кэһии» оҥостон аҕалбыт икки иһит арыгытын уонна сылгы хаһалаах икки ойоҕоһун тутан дьиэҕэ киирдэ.
Остуолга икки иһит арыгы, харах уутун курдук, дьэҥкэрэн тураллара, эмис сылгы ойоҕоһо ууруллубута дьиэлээхтэр харахтарын абылаата.
– Бу ойоҕостору кыралаан аҕалбаккыт ээ, – диэн Харатаайап көрдөстө.
Сыгынньах ойуун хап-сабар туран, сылгы ойоҕоһун кыралаан аҕалла. Харатаайап буор чааскылары толору арыгы кутан бычалытта. Алыһардаах удаҕан чааскылаах арыгытыттан уокка бэристэ.
Иккис бытыылка түгэҕэ кууруута Сыгынньах ойуун хаана сымнаата. Алыһардаах удаҕан айаҕа аһылынна. Кинилэр, Харатаайап кулуба көрдөһүүтүн быһа гынымына, сөбүлэһиэх курдук буоллулар.
– Эһиги оҕоҕут үөрүн энньэлээн-сэтиилээн