L. (1991), Model opieki logopedycznej w Polsce, Gdański Związek Logopedów, Gdańsk.
Konwencja praw osób niepełnosprawnych Organizacji Narodów Zjednoczonych. Stan prawny na dzień 13 grudnia 2006 roku (2007), Integracja, Warszawa.
Krakowiak K. (1996), Idea wspomagania mowy dzieci z uszkodzonym narządem słuchu, „Logopedia” nr 23, s. 109–120.
Lane H. (1996), Maska dobroczynności, WSiP, Warszawa.
Lechowicz A. (2008), System komunikacji symbolicznej Bliss – twórca systemu, budowa, użytkownicy, rozwój systemu w Polsce [w:] J.J. Błeszyński (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
Lechta V. (2006), Zaburzona zdolność komunikacyjna, „Konspekt”, nr 4(27).
Lechta V. i in. (2002), Terapia narušenej komunikačnej schopnosti, Vydavatelstvo Osveta, Martin.
Piszczek M. (2005), Metody komunikacji alternatywnej – o czym warto pomyśleć [w:] A. Pilch, E. Przebinda (red.), Gestem – Obrazem – Słowem. Materiały z III Krajowej Konferencji „Wspomagające sposoby porozumiewania się”, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Kraków.
Loebl W. (2008), Szkic rozwoju wspomagającej i alternatywnej komunikacji w Polsce [w:] J.J. Błeszyński (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
Podeszewska M. (1997), Wykorzystanie piktogramów w organizacji zachowania i komunikacji dzieci autystycznych [w:] H. Mierzejewska, M. Przybysz-Piwkowa (red.), Rozwój poznawczy i rozwój językowy dzieci z trudnościami w komunikacji werbalnej, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Podeszewska-Mateńko M. (2008), Piktogramy: istota, charakterystyka ogólna [w:] J.J. Błeszyński (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
Sachajska E. (1993), Metoda komunikacji symbolicznej „Bliss” [w:] A. Sołtys-Chmielowicz, G. Tkaczyk (red.), Usprawnianie mowy u dzieci specjalnej troski, „Komunikacja językowa i jej zaburzenia”, nr 6, UMCS, Lublin.
Smyczek A. (2005), Drogi i bezdroża rozwoju AAC w Polsce [w:] A. Pilch, E. Przebinda (red.), Gestem – Obrazem – Słowem. Materiały z III Krajowej Konferencji „Wspomagające sposoby porozumiewania się”, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Kraków.
Smyczek A. (2008), Zastosowanie wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC aproach) w terapii małych dzieci zagrożonych poważnymi zaburzeniami w porozumiewaniu się [w:] J.J. Błeszyński (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
Szczepankowski B. (1999), Niesłyszący – Głusi – Głuchoniemi. Wyrównywanie szans, WSiP, Warszawa.
Szczepankowski B. (2008), Język migowy i system językowo-migowy [w:] J.J. Błeszyński (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
Szczepankowski B. (2009), Wspomaganie rozwoju dziecka niesłyszącego, audiofonologia pedagogiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa.
Von Tetzchner S., Martinsen H. (2002), Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Warszawa.
Warrick A. (1999), Porozumiewanie się bez słów. ISAAC Seria 1, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Warszawa.
Zaorska M. (2008), Z recenzji [w:] J.J. Błeszyński (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
3. Pomoce w diagnozie, terapii i profilaktyce logopedycznej
Zasady i metody pracy logopedy, związane z działalnością profilaktyczną, diagnostyczną i terapeutyczną, zachowują związek z podstawowymi normami postępowania obowiązującymi w pedagogice. K. Błachnio (1992) do metod terapii logopedycznej zalicza metody pedagogiczne. Wykorzystuje się w nich prawidłowości postępowania dydaktycznego przy określaniu w planach i programach logopedycznych celu, treści, zasad, form i środków dydaktycznych. Metoda pedagogiczna w metodyce logopedycznej pozostaje w konwencji systemu dydaktycznego, ale jej przebieg jest wolny od standardów procesu edukacyjnego, np. w ramach jednostki lekcyjnej, a specyfika działań terapeutycznych dopuszcza labilność określonych ogniw przyjętych w dydaktyce (G. Gunia 2006).
W praktyce logopedycznej stosuje się szeroki wachlarz pomocy, które tak jak środki dydaktyczne w systemie edukacyjnym
[…] służą poznawaniu rzeczywistości, poznawaniu wiedzy o rzeczywistości, kształtowaniu postaw i emocjonalnego stosunku do niej, rozwijaniu działalności przekształcającej tę rzeczywistość (I. Adamek 2000, s. 102).
Środki dydaktyczne są więc „przedmiotami, które dostarczają […] określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na wzrok, słuch, dotyk”, ułatwiającymi oraz wspomagającymi i stymulującymi bezpośrednie i pośrednie poznawanie otaczającej nas rzeczywistości (C. Kupisiewicz 1994, s. 209). Pełnią one kilka funkcji, do których W. Okoń (1981) zalicza:
– upoglądowienie procesu edukacyjnego lub terapeutycznego;
– ułatwienie procesu nabywania wiedzy, umiejętności i postaw, w tym umiejętności komunikacyjnych;
– pomoc przy praktycznym działaniu, w różnych sytuacjach komunikacyjnych;
– eksponowanie materiałów wywołujących emocjonalny stosunek do poznawanej rzeczywistości, które wspomagają chęć bycia odbiorcą i nadawcą informacji.
3.1. Funkcje i zadania środków dydaktycznych w interwencji logopedycznej
W terapii logopedycznej pomoce pełnią doniosłą rolę w polisensorycznym poznawaniu rzeczywistości, w ilustracji otaczającego nas świata jako źródła wiedzy o nim przy kształtowaniu lub rozwijaniu kompetencji językowej, służąc praktycznemu przygotowaniu do wypowiadania się w słowie, piśmie lub w innym alternatywnym sposobie porozumiewania się. Pomagają w utrwalaniu, kontrolowaniu lub diagnozowaniu stopnia opanowania systemu językowego oraz motywowaniu do porozumiewania się, a tym samym budzą zainteresowanie, angażują emocjonalnie. Czasem wykorzystujemy środki naturalne z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość i wspomagają rozwój emocjonalno-społeczny. Stanowią one naturalny pomost pomiędzy zajęciami w gabinecie logopedycznym a sytuacjami dnia codziennego, niezbędnymi do kształtowania nie tylko kompetencji językowej, ale również kompetencji kulturowej i zachowań przystosowawczych.
Zadaniem logopedy jest stworzenie optymalnych warunków do kształtowania umiejętności językowych dziecka oraz ustawicznej zmiany form i sposobów pracy, w tym stosowania atrakcyjnych pomocy w celu budzenia zainteresowań dziecka. K. Błachnio (1992, s. 82) uważa, że „przy użyciu środków dydaktycznych należy uwzględnić ich funkcje: 1) poznawczo-kształcącą i 2) emocjonalno–motywacyjną”, które nawzajem się uzupełniają. W zależności od funkcji, której mają służyć, pomoce logopedyczne dzielimy na środki wspomagające ćwiczenia:
– przygotowujące do mówienia (ćwiczenia oddechowe, usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych, fonacyjne, artykulacyjne, słuchowe, w odczytywaniu wypowiedzi z ust, logorytmiczne);
– kształtujące stronę leksykalną i gramatyczną;
– stymulujące percepcję wzrokową, ruchową, dotykową i ich koordynację;
– w czytaniu i pisaniu;
– w eliminowaniu zachowań zakłócających proces terapii.
Ze