cukrzycowej stosowanej w dawnym modelu leczenia pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1. Dopiero napotkanie na taką sytuację wymaga interwencji żywieniowej polegającej na odwróceniu często niekorzystnych dla zdrowia pacjenta restrykcji (obniżona kaloryczność diety, eliminacja ważnych składników odżywczych z diety, jedzenie o ściśle wyznaczonych porach i z góry określonych porcji). W takich przypadkach, oprócz zaplanowania zaleceń realizujących wytyczne żywieniowe charakterystyczne dla wieku, należy doprowadzić przede wszystkim do normalizacji sposobu odżywiania, który przywróci rytm i sposób żywienia chorego i jego rodziny sprzed choroby.
Zalecenia żywieniowe dla pacjentów chorujących na cukrzycę typu 2 wskazują często na konieczność przeprowadzenia interwencji od samego początku. Typ 2 cukrzycy to na ogół wypadkowa złego sposobu odżywiania oraz braku aktywności fizycznej. Oba aspekty należy uwzględnić podczas wywiadu, a następnie tak zbilansować dietę chorego, by doprowadzić do redukcji nadmiernej masy ciała. Pacjenci po oznaczeniu należnej masy ciała dla swojego wieku i aktywności fizycznej powinni dążyć do jej utraty na poziomie 0,5–1 kg m.c. tygodniowo. Sposób odżywiania powinien zapewniać dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych oraz optymalne wyrównanie stężenia glukozy we krwi. Pacjenci z cukrzycą typu 2 o podwyższonym ryzyku wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych powinni zostać objęci szczególną opieką w ramach oddziaływań profilaktycznych, a wśród zalecanych im diet mających poprawić wyrównanie metaboliczne wskazuje się jako pomocne dietę śródziemnomorską oraz dietę DASH (dietary approaches to stop hypertension – zalecenia dietetyczne, mające na celu obniżenie nadciśnienia).
Wytyczne wyraźnie podkreślają wagę aktywności fizycznej dla zachowania właściwego bilansu energetycznego oraz lepszej kontroli glikemii, a także redukcji masy ciała w przypadku osób z nadwagą. Zalecenie to znajduje odzwierciedlenie w obowiązującej piramidzie zdrowego odżywiania dla ogółu populacji, co ponownie zbliża dietę dla osób chorych na cukrzycę do zaleceń opracowanych dla osób zdrowych. W przypadku osób z cukrzycą typu 1 występuje jednak ryzyko hipoglikemii w trakcie wysiłku, bezpośrednio po nim oraz wiele godzin (nawet do 12) później. Dlatego niezbędne są adaptacja dawki insuliny w dniu uprawiania sportu oraz adekwatne do podjętej aktywności postępowanie żywieniowe. Wskazane jest przyjmowanie szybko wchłanianych węglowodanów na każdą godzinę aktywności. Porcja węglowodanów zależy od masy ciała i rodzaju aktywności fizycznej i jej określenie także jest zadaniem stojącym przed dietetykiem podejmującym się pracy z chorym i jego rodziną. Zadanie to wymaga odrębnie prowadzonego treningu kierowanego do osób z cukrzycą typu 1 dotyczącego regulacji napływu insuliny w połączeniu z przyjmowanymi dodatkowo, poza posiłkami, przekąskami w celu redukcji epizodów hipoglikemii związanej z wysiłkiem fizycznym.
5.3. SZCZEGÓŁOWE ZALECENIA DIETETYCZNE DLA DZIECI I DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU 1. PORÓWNANIE ZALECEŃ ISPAD I POLSKIEGO TOWARZYSTWA DIABETOLOGICZNEGO (TAB. 5.1)
Ważnym i coraz bardziej aktualnym tematem poruszanym w wytycznych ISPAD (International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes) są wytyczne w zakresie postępowania kierowanego do dzieci z cukrzycą typu 2, będące odpowiedzią na wzrost występowania tej choroby w populacji dzieci i młodzieży.
Tabela 5.1. Szczegółowe zalecenia dietetyczne dla dzieci i dorosłych z cukrzycą typu 1. Porównanie zaleceń ISPAD i PTD
DASH – Dietary Approaches to Stop Hypertension; LDL (low-density lipoprotein) – lipoproteina niskiej gęstości; MUFA – monounsaturated fatty acids; PUFA – polyunsaturated fatty acids.
5.4. PODSUMOWANIE
✓ Zarówno polskie, jak i zagraniczne wytyczne w jednakowym stopniu podkreślają wagę zintegrowanego i zindywidualizowanego podejścia terapeutycznego wspomagającego leczenie cukrzycy typu 1 i 2.
✓ Ważnym i podkreślanym w wielu zaleceniach i rekomendacjach aspektem jest konieczność takiego dostosowania zaleceń żywieniowych, które uwzględniać będą nie tylko realizację podstawowych wytycznych dotyczących norm przewidzianych dla danej grupy wiekowej pacjentów, lecz także obszar związany z akceptacją życia z chorobą.
✓ Adaptacja do licznych zmian narzuconych przez chorobę bywa niezwykle trudna i wymaga indywidualnego podejścia.
✓ Istotnym czynnikiem podkreślanym w rekomendacjach są aspekty związane z dotychczasowymi nawykami żywieniowymi i aspektem kulturowym.
✓ Planowanie pracy z pacjentem należy dostosować do jego wieku i możliwości oraz rodzaju prowadzonej terapii insulinowej.
Piśmiennictwo
1. Adamska E., Bonalska B., Górska M. i wsp.: Żywienie chorych na cukrzycę: poradnik dla członków zespołu opieki diabetologicznej. Casus Medical, Warszawa 2010.
2. Smart C.E., Annan F., Bruno L.P.C. i wsp.: Published in Nutritional management, SPAD Clinical Practice Consensus Guidelines. Pediatric Diabetes 2014, 15(supl. 20): 135–153.
3. Standardy leczenia dietetycznego otyłości prostej u osób dorosłych. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2015.
4. Wróbel A., Szymborska-Kajanek A., Rokicka D. i wsp.: Czy istnieje dieta cukrzycowa? Diabetologia 2016: 25–32.
5. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2016. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
6
Zachowania żywieniowe dzieci i młodzieży w kontekście zaleceń dotyczących odżywiania w cukrzycy typu 1 – wyzwania dla profesjonalisty
Karolina Mazurczak
6.1. WPROWADZENIE
Zalecenia żywieniowe mają istotne znaczenie dla całości oddziaływań terapeutycznych w cukrzycy typu 1. Sposób odżywiania chorego dziecka uwzględniający odpowiednią dla wieku podaż składników odżywczych determinuje jego prawidłowy przyrost wagi i wzrostu. U dzieci i osób z cukrzycą ma też wpływ na dobowy profil glikemii, a także na długofalową kontrolę metaboliczną. Równie ważnym aspektem, co biologiczny, jest psychologiczne znaczenie jedzenia i umiejscowienie jego roli w codziennym harmonogramie życia dziecka i jego rodziny.
To, co jemy, ma duży wpływ na nasze samopoczucie. Odżywianie pełni bardzo ważną funkcję z fizjologicznego punktu widzenia, jest elementem znaczących biologicznie procesów związanych z odczuwaniem głodu i sytości. Równie istotna jest jego rola w zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych.
Rozwój cywilizacji spowodował, że pierwsza biologiczna funkcja jedzenia związana ze spożywaniem go w odpowiedzi na uczucie głodu zrównała się z jego funkcją kompensującą potrzeby z poziomu emocjonalnego. Dzięki pożywieniu uruchamiany jest układ hormonalny, wskutek czego wydzielane są endorfiny o działaniu uspokajającym oraz serotonina mająca bezpośrednie przełożenie na poprawę nastroju.
Stanem najbardziej korzystnym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu jest sytuacja, w której obie funkcje jedzenia – fizjologiczna i emocjonalna – utrzymane są w równowadze. Wszelkie zaburzenia równowagi mają swoje konsekwencje. Z jednej strony niedobór składników odżywczych w przypadku źle zbilansowanej diety skutkuje zahamowaniem wzrostu i prawidłowego rozwoju. Z drugiej – odebranie przyjemności z jedzenia poprzez eliminację produktów, które dotychczas były codziennym elementem życia, powoduje duży dyskomfort po stronie psychicznej i wiąże się z poczuciem straty. Planując oddziaływania żywieniowe, warto brać pod uwagę wszystkie czynniki, które mają wpływ na nasz stosunek do jedzenia, co uwidoczniono na rycinie