tłuszczowych powinien być utrzymywany na poziomie 6%.
W zaleceniach i rekomendacjach podkreślany jest nie tylko procentowy udział tłuszczów w codziennej diecie dziecka, lecz także ich jakość (tab. 7.4). Jakość i rodzaj dodawanego do diety dziecka tłuszczu powinny szczególnie uwzględniać udział kwasów tłuszczowych nienasyconych i wielonienasyconych, czyli tych pochodzenia roślinnego, przy ograniczeniu udziału tłuszczów zwierzęcych. Tłuszcze stanowią w diecie materiał energetyczny szczególnie istotny w okresie intensywnego wzrostu dziecka. W tłuszczach rozpuszczają się też ważne dla prawidłowego rozwoju witaminy A, D, E, K. Dodatkowo tłuszcz jest nośnikiem smaku, dzięki uaktywnianiu zawartych w produktach spożywczych substancji aromatycznych.
Nadmiar tłuszczu w diecie w połączeniu z ograniczoną aktywnością fizyczną powoduje liczne zaburzenia metaboliczne i nieprawidłową gospodarkę lipidową. Z kolei niedobór tłuszczu prowadzi do zwiększonego ryzyka wystąpienia chorób dietozależnych będących chociażby konsekwencją obniżenia udziału witamin w nim rozpuszczalnych w jadłospisie dziecka.
Tabela 7.4. Zapotrzebowanie na tłuszcz w diecie dziecka w zależności od wieku oraz źródła tłuszczu
7.4.3. WĘGLOWODANY
Podstawową funkcją węglowodanów jest ich udział w przemianach energetycznych. Za źródło energii dostarczane z węglowodanów uznaje się glukozę. Udział węglowodanów w codziennej puli energetycznej różni się w zależności od uwarunkowań kulturowych oraz norm przyjmowanych w różnych rejonach świata. Szacuje się, że wartość energetyczna węglowodanów w poszczególnych rejonach globu wynosi 40–80%. Zgodnie z opinią Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority, EFSA) z 2010 r. spożycie węglowodanów na poziomie 46–55% wydaje się wystarczające do utrzymania prawidłowej gospodarki tego składnika przez organizm. Dostępne są wyniki badań wskazujące na zaburzenia pracy organizmu w przypadku znacznego ograniczenia podaży węglowodanów w diecie. W przypadku węglowodanów zasadny wydaje się ich umiejętny dobór w diecie, tak by ograniczać spożycie cukrów prostych (10% dobowego zapotrzebowania energetycznego) na korzyść węglowodanów złożonych o niskim indeksie glikemicznym. Praktyczne dostosowywanie diet dla osób chorych na cukrzycę powinno jednak posługiwać się obok pojęcia indeksu glikemicznego wartością ładunku glikemicznego dla konkretnego produktu. Podejście to pozwala na nieeliminowanie wielu ważnych składników z diety chorego i zbliżenie sposobu jego odżywiania do osób zdrowych.
Udział węglowodanów w codziennej diecie zawiera się w zakresie 55–70% przy założeniu ograniczenia cukrów prostych do ilości nie większej niż 10%.
W żywieniu dzieci zaleca się, by w skład puli węglowodanów wchodziły głównie węglowodany złożone, ze względu na ich najwyższą wartość odżywczą i wolny wzrost stężenia glukozy we krwi po ich spożyciu. Komponując dietę dziecka, należy jednak brać pod uwagę jego wiek i dotychczasowe przyzwyczajenia; jeżeli produkty z udziałem węglowodanów złożonych nie stanowiły dotychczas składnika codziennej diety, to należy je wprowadzać stopniowo. Istotnym źródłem węglowodanów w diecie powinny być świeże warzywa, które warto dodawać do każdego posiłku spożywanego przez dziecko. Biorąc pod uwagę kształtowanie się preferencji smakowych dziecka, warzywa do jego diety warto wprowadzać stopniowo. W przypadku dzieci nieprzyzwyczajonych do spożywania warzyw należy stopniowo zwiększać ich udział bez stosowania presji i metod polegających na zmuszaniu dziecka do ich jedzenia. Ważnym źródłem węglowodanów w diecie są także owoce, jednak ich ilość z uwagi na dużą zawartość cukrów prostych powinna być mniejsza niż warzyw. Ani warzyw, ani owoców nie należy jednak z diety dziecka eliminować – są one bogatym źródłem witamin i składników mineralnych potrzebnych do prawidłowego rozwoju i wzrostu. W opracowaniach dotyczących udziału węglowodanów w diecie dzieci rozdziela się je na produkty zbożowe, warzywa i owoce, co może być pomocne w oszacowywaniu ich codziennego jadłospisu (tab. 7.5).
Tabela 7.5. Udział węglowodanów w diecie dzieci z podziałem na produkty zbożowe, warzywa i owoce
7.5. PODSUMOWANIE
✓ Monitorowanie wagi i wzrostu dziecka na podstawie siatek centylowych jest ważnym wyznacznikiem kontroli prawidłowości przebiegu jego rozwoju.
✓ Ocena diety dziecka oparta na analizie ważnych biologicznie składników odżywczych, a także całościowej kaloryczności spożywanych posiłków jest ważnym wyznacznikiem dalszej pracy z pacjentem i jego rodziną.
✓ Monitorowanie udziału poszczególnych składników odżywczych w diecie dziecka pozwala na zmniejszenie ryzyka niedoborów prowadzących do zaburzeń jego prawidłowego rozwoju.
Piśmiennictwo
1. Gawęcki J., Hryniewiecki L. (red.): Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
2. Gawęcki J., Jeszka J.: Żywienie człowieka – ćwiczenia. PWN, Warszawa 1986.
3. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012.
4. Krawczyński M.: Masa ciała – pojęcie normy. I Katedra Pediatrii UM w Poznaniu, www.pediatria.mp.pl.
5. Kułaga Z., Różdżyńska A., Palczewska I. i wsp. oraz Grupa Badaczy OLAF: Siatki centylowe wysokości, masy ciała i wskaźnika masy ciała dzieci i młodzieży w Polsce – wyniki badania OLAF. Standardy Medyczne 2010, 7: 690–700, Zakład Zdrowia Publicznego Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Pracownia Antropometrii Kliniki Pediatrycznej.
6. Oblacińska A., Jodkowska M., Mikiel-Kostyra K., Palczewska I.: Ocena rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży. Cz. I. Niemowlęta i dzieci do 5 lat – normy krajowe czy standardy WHO? Medycyna Wieku Rozwojowego 2010, 14(2): 95–100.
7. Palczewska I., Niedźwiedzka Z.: Siatki centylowe do oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży. Zakład Rozwoju Dzieci i Młodzieży, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1999.
8. Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. 2014.
9. Weker H. (red.): O żywieniu i aktywności fizycznej dzieci – poradnik żywienia i aktywności fizycznej dziecka od narodzin do 13. roku życia. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, http://www.imid.med.pl/images/do-pobrania/poradnik_internet.pdf.
8
Rozwój somatyczny w przebiegu cukrzycy
Ewa Pańkowska, Mieczysław Szalecki
8.1. WPROWADZENIE
Zgodnie z deklaracjami z St Vincent i z Kos jednym z celów jaki stawiamy w procesie leczenia chorego dziecka, jest zapewnienie mu prawidłowego rozwoju fizycznego – w tym osiągnięcia prawidłowego docelowego wzrostu. Czy obecnie cukrzyca ma istotny wpływ na zaburzenia wzrastania i kształtowania masy ciała?
Z przeszłości wiemy, że choroba ta wywierała istotny wpływ na opóźnienie wzrastania i dojrzewania, sprzyjała otyłości zwłaszcza w okresie dojrzewania, szczególnie u płci żeńskiej, obserwowane było też opóźnienie dojrzewania płciowego. Jeszcze do niedawna cukrzyca typu 1 u dzieci należała do chorób powodujących niskorosłość lub osiągnięcie ostatecznej wysokości ciała poniżej predykcji. Brak