transportu lotniczego, który jest coraz bardziej dostępny. Pozwala to na szybkie przemieszczanie się na znaczne odległości zarówno ludzi, jak i drobnoustrojów (także do regionów, w których dotychczas dany mikroorganizm nie występował), w czasie krótszym niż okres wylęgania wielu chorób zakaźnych. Oznacza to, że lekarz klinicysta musi wziąć pod uwagę możliwość pojawienia się takich chorób także w Polsce.
3.4.4. INNE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZERZENIE SIĘ ZAKAŻEŃ WIRUSOWYCH
Na częstość występowania chorób wirusowych, podobnie jak schorzeń o innej etiologii zakaźnej, wpływ ma zarówno stan ogólny gospodarza (wiek, płeć, stan odżywienia, obecność chorób towarzyszących) i funkcja jego układu odpornościowego oraz uwarunkowania genetyczne, jak i czynniki związane z samym drobnoustrojem (patogenność danego wirusa, jego dawka zakaźna, wirulencja i ewentualnie zmienność genetyczna określonego szczepu, pojawienie się nowego patogenu itp.).
Jak już wspomniano wyżej, niektóre wirusy mają zdolność zachowania żywotności i zakaźności przez stosunkowo długi okres poza organizmem gospodarza, np. w wodzie i ściekach, co sprzyja ich szerzeniu się w populacji. Z reguły wirusy szerzące się drogą fekalno-oralną (HAV, norowirusy) cechuje duża oporność na czynniki środowiskowe (temperatura, stopień wilgotności), podczas gdy wirusy przenoszone drogą oddechową są na nie dość wrażliwe i stosunkowo szybko giną poza organizmem gospodarza.
Niekiedy obserwuje się zmianę w profilu epidemiologicznym występowania niektórych wirusów. W ostatnich latach dotyczy to m.in. wirusa Zachodniego Nilu (West Nile virus, WNV), wirusa gorączki dengi lub norowirusów. W 1999 r. WNV po raz pierwszy pojawił się – z nieznanych przyczyn – w USA (przedtem występował tylko w Afryce i w Azji) i w krótkim czasie rozprzestrzenił się na cały kraj, a obecnie wirus ten występuje na tym terenie endemicznie, powodując zakażenia nie tylko przenoszone przez komary, lecz także m.in. przez przetoczenie krwi, transplantację narządów unaczynionych oraz drogą wertykalną. W wielu krajach Europy od 2006 r. obserwuje się wzrost częstości epidemii wywoływanych przez norowirusy, jednak przyczyna tego zjawiska jest również nieznana.
W odniesieniu do epidemiologii zakażeń istotna jest wrażliwość całej populacji na infekcję danym wirusem, zwana odpornością grupową, zbiorowiskową lub gromadną (herd immunity). Miernikiem tego może być odsetek osób niewrażliwych na zakażenie w danej populacji, np. wskutek uodpornienia poprzez szczepienia lub po przebytej infekcji, powodującej wytworzenie się długotrwałej odporności. Uważa się, że w przypadku chorób, którym można zapobiec przez aktywną immunizację, do przerwania krążenia wirusa w populacji konieczne jest zaszczepienie co najmniej 80–85%, a niekiedy nawet 95% osób.
W 2015 r. na Ukrainie na Zakarpaciu (region graniczący z Polską) potwierdzono 2 przypadki poliomyelitis wywołane szczepem szczepionkowym wirusa. Według dostępnych danych okazało się, że w tym kraju w 2014 r. zaszczepiono przeciw tej chorobie < 50% dzieci. Natomiast aktualnie epidemia poliomyelitis nie grozi w Polsce ze względu na poziom zaszczepienia populacji dzieci wynoszący > 98% w ramach programu szczepień ochronnych.
RYCINA 3.4
Poziom zaszczepienia przeciw grypie populacji osób ≥ 65. rż. w 23 krajach członkowskich Unii Europejskiej (EU) i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EEA) w ciągu czterech sezonów grypowych w latach 2008–2012 (roczny raport VENICE).
Inaczej jest w Polsce z wynikami szczepień przeciw grypie sezonowej osób ≥ 65. rż. Według raportu ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) z 2014 r., w latach 2008–2012 Polska zajmowała pod tym względem jedno z ostatnich miejsc wśród 23 krajów w Europie – przeciw grypie zaszczepiło się tylko około 10–15% osób w tym przedziale wiekowym, najbardziej narażonym na groźne powikłania tej choroby (ryc. 3.4).
3.5. PODSTAWY PRAWNE ZGŁASZANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH DO PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ
W Polsce, zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. 2008, nr 234, poz. 1570 z późn. zm.), określone są zasady postępowania w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, lub choroby zakaźnej oraz w przypadku stwierdzenia zgonu z powodu choroby zakaźnej. Zgodnie z art. 27 ww. ustawy, zgłoszenie to musi być dokonane nie później niż w ciągu 24 godz. od momentu rozpoznania lub powzięcia podejrzenia zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej. Ustawa zobowiązuje też kierowników podmiotów wykonujących działalność leczniczą do zapewnienia warunków organizacyjnych i technicznych niezbędnych do realizacji tego obowiązku oraz sprawowania nadzoru nad jego wykonywaniem.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej (Dz.U. 2013, poz. 848) określa szczegółowe zasady zgłaszania tych chorób, a załącznik nr 1 do tego rozporządzenia zawiera wykaz zakażeń i chorób zakaźnych podlegających obowiązkowi zgłaszania do pionu sanitarnego (tab. 3.2).
TABELA 3.2
Wykaz chorób wirusowych podlegających zgłaszaniu do Państwowej Inspekcji Sanitarnej [Dz.U. 2013, poz. 848]
Biegunki o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej u dzieci do lat 2
Grypa (w tym grypa ptaków u ludzi) – wyłącznie w przypadku zachorowań potwierdzonych dodatnim wynikiem badań laboratoryjnych mających na celu izolację wirusa grypy lub wykrycie kwasu nukleinowego wirusa grypy
Nagminne zapalenie przyusznic (świnka)
Odra
Ospa prawdziwa
Ospa wietrzna
Ostre nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)
Pryszczyca
Różyczka i zespół różyczki wrodzonej
Wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółta gorączka
Wirusowe zapalenia wątroby (A, B, C, inne) oraz zakażenia wywołane przez wirusy zapalenia wątroby
Wścieklizna
Zakażenia żołądkowo-jelitowe oraz zatrucia pokarmowe o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej
Zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV) i zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)
Zakażenie wirusem Zachodniego Nilu
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej
Zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS)
1. Bialas K.M., Swamy G.K., Permar S.R.: Perinatal cytomegalovirus and varicella zoster virus infections: epidemiology, prevention, and treatment. Clin. Perinatol. 2015; 42 (1): 61–75.
2. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Respiratory tract infections, 2014. www.ecdc.europa.eu.
3. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Sexually transmitted infections, including HIV and blood-borne viruses, 2014. www.ecdc.europa.eu.
4. FitzSimons D., François G., De Carli G. i in.: Hepatitis B virus, hepatitis C virus and other blood-borne infections in healthcare workers: guidelines for prevention and management in industrialised countries. Occup. Environ. Med. 2008; 65 (7): 446–451.
5. Główny Inspektorat Sanitarny. Komunikat dotyczący sytuacji epidemiologicznej w związku z przypadkami wystąpienia poliomyelitis na Ukrainie. www.gis.gov.pl.
6. Kaslow