gebalde vuiste die wêreld ingekom het. Uit haar soekende mond kom klageluidjies soos van ’n diertjie wat te lank sonder kos was.
Nogtans gee dit ’n gesukkel af om haar die bors te laat vat. In Ellen se toestand van beroering gee sy nie om of die kind die nag oorleef nie. Maar blykbaar het dié sewe lewens. Nadat Ellen sterk swart koffie gedrink het, suig die baba.
Toe is die tante omgekrap. “Nou maar waarom die gesloer, hoekom my nie eerder kom haal nie? Julle twee meisies, het julle niks agtergekom nie?”
“Dis nie ons werk nie. Vra liewer wat soek Pa op Kalkrug?” kap Liesie terug.
Noudat die ergste verby is, spring die susters aanmekaar.
“Moenie net vir Pa skuld gee nie,” bars Malie uit. “Gaan vra vir Ma, sy’t haar toegesluit uit pure moedswilligheid!”
“Ma was kwaad oor ons die haan geslag het.”
“Nee, voor dit al wou sy sommer alles op ons uithaal. En nie die sop eet waarmee ons soveel moeite gedoen het nie!”
Malie skep asem om die oggend se gebeure op te rakel, maar Leopold Taar lê sy groot hand op haar skouer. Sy werk is klaar, sê hy, en hy’s weer op pad. Die paar steentjies wat hy saamgebring het om gaar te maak, sout hy net liggies voor hy ry, lekker sagte vissies vir ’n siek mens.
Malie hang aan sy arm. “Ek gaan saam met jou, ek bly nie hier nie.”
“Jy bly net hier,” sê Claas. “Jou ma het dit bitter genoeg met julle. Jy gaan nêrens heen solank sy in daai kooi lê nie, en ek sien haar nie gou daar opstaan nie. Eers dán sal jy weer aan trou dink en nie ’n dag voor dit nie. Kom help vir Liesie en tant Anna. En jy, Leopold, vat Milanner se rygoed terug. Maak jou perd agter die kar vas.”
Sy sê gesê, stap hy saam met die Langbáner buitentoe.
“Dankie, man,” groet hy.
3
Eers ná twee weke kom Ellen, nog effe onvas op haar voete, met die toegedraaide baba kombuis toe. Nie ’n mooi kind soos haar ander dogters nie, donker, met ’n smal gesig. En tog iets van Claas: blou oë, hoë wangbene en fyn neusbrug.
“Daar kan dalk nog later iets van kom,” sê Nieko toe hy die kombersie wegtrek.
Maar sy’s nie ’n lekker babatjie om vas te hou nie. So klein en so kwaai! Sy blaas soos die huiskat, wat die hele petalje van die vuurherd af met spleetoë sit en beskou.
Die mense kom net een keer kyk en nie weer nie. Ellen is ook nie gretig om te wys nie. Net maar nog ’n kind. Die eerste drie dogters het sy en Claas met trots ten toon gestel. Met Nieko se doop was almal saam op De Hoop, haar ouers inkluis. Die afstand is nie ontsien nie.
Om verstaanbare redes was dit met die res van die kinders nie moontlik nie. Altans, nie vir Claas en Ellen nie. Waarna sou dit lyk, ’n vrag armlastiges op ’n donkiekar wat van Laaggelee af vir haar familie gaan kuier?
Haar ma-hulle het nie die volle afmeting van haar en Claas se armoede besef nie, die leef tot op die been, dermskraapsel. Toe hulle al vier jaar op Laaggelee gebly het, het haar ouers hulle kom verras. Kom gelukwens met die sesde baba, ’n sewende reeds op pad. Dit was ’n verleentheid.
Al wat Ellen in die huis gehad het, was die gesoute bladjie van ’n lam. Sy het dit dadelik gestop met ’n vulsel van broodkrummels en uie, pietersielie uit haar huistuintjie wat toe nog nie heeltemal verdroog was nie, en ’n eier. Toe al het sy die voordeel van ’n lang sous geken waarmee sy ’n kossie kon rek. In papierdun skyfies gesny het sy die lam voorgesit saam met meelkluitjies en gestoofde droëperskes, van dié wat haar ma saamgebring het.
Sy was te trots om haar nood te kla, om te erken dat die kinders soos vee op die plate verkrimpte hotnotsvytjies wei. Maar haar ma het daardeur gesien.
“Dit moet eers sleg gaan voordat dit beter sal gaan,” het haar ma getroos. “Julle het ’n flukse krosie waarop julle nog trots sal wees. Armoede kan ’n seën ook wees, my kind. Mense leer om saam te staan, mededeelsaam te wees, vir mekaar om te gee. Al wat julle moet doen, is om vir hulle ’n liefdevolle huis te gee.”
Maar het sy en Claas ooit so ver as elf gedink?
Met loontyd kom lê hy sy gasie van een pond soos ’n boetedoening in haar hand. Die maand se rantsoenskaap word geslag en gepekel. Maria Jordaan kom skraap die afval en vat die harslag, waarvan Ellen self sop kon gekook het, vir haarself. Claas verhandel die vel vir aartappels en uie, vang ’n duiker in ’n strik, maak tasaaltjies winddroog. Op pad van die skool af kom die kinders op ’n swerm kelkiewyne af en Nieko gooi ’n paar dood. Claas maak skoon en braai hulle in die platpot.
Hy’s soos ’n hond wat vet gesteel het, stert tussen die bene, hy kan nie genoeg vir Ellen doen nie. Bedags wei hy met die vee op die rand van die kliprug, al om die huis.
Sy voetvallery ten spyt sê sy een aand: “Hier’s nie plek vir jou nie.”
Dit kan hy nie kleinkry nie. “Die kind is tog al drie maande oud. Watse geite het jy nou weer?”
Is daar dan nog ’n geit van haar waarvan hy nie weet nie? Deur die jare het hy haar geite maar alte goed leer ken. Sy laat loop haar dogters nie kaalvoet nie, hy sal sorg dat hulle skoene het. Lang ure sit hy op die buitekamer se drumpel gebukkend oor die skoenlees. En skool toe sal hulle gaan, al stap hulle ook Patnoster toe. As dit reën of te warm is, moet hy die kar inspan. Tot hy haar dit maak verstaan het dat Nieko oud genoeg is om vir hulle ’n skuiling agter ’n kersbos te prakseer en ’n vuur kan aanslaan om hul klere droog te maak. En as hulle op ’n warm dag op ’n geelslang afkom, kan hy dié doodslaan.
Ellen blaas haar op. “Dink jy dis fatsoenlik dat jy langer by my lê?”
“Vrou! Ek is darem nog jou man, en dis my kamer ook.”
“Solank jy jou gedra. Hierdie is ons laaste kind, daar sal nie meer wees nie.”
“Maar beteken dit … ?”
“Ja.”
Sy boender hom uit buitekamer toe.
Weke lank is daar ’n yskoue stilte tussen hulle.
Dis asof al die bekommernis en onenigheid voor die geboorte Ellen se moed gebreek het. Sy sit vir lang tye net stil voor haar en uitstaar, haar gedagtes nie by die kleintjie nie, maar by haar eie kinderjare. En al die jare tussenin, jare wat onherroeplik verby is.
Sy was ’n nooi Basson, afkomstig uit die vrugbare valleie aan die westelike voethange van die Piketberg, waar ’n koel plaas ruimskootse oeste oplewer en water uit fonteine borrel waarmee boorde en tuine natgelei word. Daar is dwarsdeur die jaar geoes, steenvrugte en sitrus en gesaaides om die beurt. Pampoene op die platdak, bosse uie in die skuur, kwepers en granate op die solder.
Daar was ’n vlytige ouma en ’n ongetroude tante wat Ellen en haar suster leer naaldwerk doen het. Borduur en hekel. In ’n bêrekis is stapels kant opgevou, en beddegoed van onverwoesbare linne, onderrokke en nagrokke met eweredige opnaaisels, die soomstekies byna onsigbaar.
Dis ’n kuns wat sy weer aan haar dogters oorgedra het so goed sy kon, maar tot haar spyt en frustrasie nie altyd ewe suksesvol nie. Daar was nie net te veel van hulle nie, maar in sekere opsigte te min wanneer Claas hulp nodig had om velle te brei of riempies te sny. Dit terwyl sy swak moes toekyk as ’n fyt in haar hand nie wou deurbreek nie.
As jong meisie reeds het sy haar eie idees gehad. Saans wanneer hulle by kerslig om die voorhuistafel sit, die silwer vingerhoede die naalde deur die linnedraad stoot om voorletters op kussingslope te borduur, het sy vir haarself onderlyfies gemaak met geborduurde blomme wat deur haar boklere van deursigtige moeselien skyn.
“Waarom moet jy so ydel wees, Ellen?” sou haar tante afkeurend sê.
Sy weet nie, dis maar haar aard, sy is so gemaak.
Sy het nie soos ander Victoriaanse meisies vir ’n kêrel sit en wag om te trou en kinders te hê nie. Sy wou onderwyseres word. Sy het tot standerd