Prins, ’n rossige jong man met die oë van ’n vrou, blou met digte wimpers, sy wange bedek met ’n kort rooi krulbaard.
Hy was pas twintig, sy amper op die rak. Maar met uitsonderlike kwaliteite: aantreklik met haar soel vel wat teen die skerp son bestand is, fluweeldonker oë, gladde swart hare wat sy in haar nek opgedraai het, ’n roomwit hals en vol, ferm borste, ’n middeltjie wat ’n man met twee hande kon omvat.
Claas sou binnekort die boerdery by sy pa oorneem. Sy ouer broer is oorlede toe die voorwiel van ’n wa ’n klip vang, omkeer en oor hom rol, waarna hy nooit weer bygekom het nie. De Hoop is nie ’n uitermate groot plaas nie, maar die Prinse was gesiene mense, boereadel van die Agterbaai.
Die woonhuis is onopgesmuk, met strak sygewels, maar stewig en ruim. Smal dubbeldeure maak oop op ’n stoep sonder veranda. Wit kalkkliptrappies lei na die werf sonder ’n grasspriet of boom, net die klompie bloekoms tussen die huis en die waenhuis en stalle. Dakwater word in ondergrondse sementtenke opgevang. Niks uitspattigs nie, maar ’n onderliggende vertoon was sigbaar: porselein en silwer en damas.
“Ons dek binne, my kind,” wys Elisabet Prins die nuwe skoondogter tereg.
Daar word nie in die kombuis geëet nie. Soggens, smiddae en vir die aandete word daar in die eetkamer aangesit. Soms is die aandete eers negeuur verby, na gelang van hoeveel plaaswerk daar is, daarom word volgens tradisie “vieruur” gehou, die tafel gedek met ’n gestyfde doekie en bordjies waarop snytjies gesmeerde wit rosyntjiebrood voorgesit word.
Claas was altyd aan die draf, sonder dat iemand agterkom wat hy doen. Nie ’n saaiboer nie. Diere wel, daarom is hy van jongs af by die skaap gelaat. Hy het ’n knap vrou nodig gehad, met ’n goeie skoot vreemde bloed. Die Prinse is aan’t eie raak. Ewenwel, te eie met die Laumbaarts.
Van die Laumbaarts het Ellen voor haar troue nog net gehoor. Wie in die omtrek het nie? Die patriarg, Samuel Laumbaart, was oorspronklik uit die Boland, maar eintlik is dit sy seun Sam, op Nuwepos aangrensend aan De Hoop, wat almal aan die naam Laumbaart ken. Die Prinse en die Laumbaarts was feitlik bure, maar so uiteenlopend, hulle kon van verskillende nasionaliteite gewees het, veral Sam met die hoë voorkop, wye neusvleuels, smalgetrekte mond, bleek oë en militêre snor.
Tog is hulle stamverwant: Nicolas Prins is met Sam se suster Elisabet getroud.
“Dis nou my ma,” moes Claas aan Ellen uitlê. “Sam is pa Nicolas se swaer, my oom.”
Bloedfamilie. Kan daar iets goeds van so ’n ondertrouery kom?
Oënskynlik.
Sam Laumbaart het ’n perdesweep nodig om sy eiendom bymekaar te hou, word daar agter sy rug gesê. Vir elkeen van sy seuns pag hy ’n plaas.
Op De Hoop boer Claas en Ellen fluks vooruit. Ellen skik haar na die wil van haar skoonmoeder, wie se huis dit immers is.
Die stoepkamer met ’n binnedeur wat aan die jonggetroudes toegewys word, pas haar. Dit gee aan haar en Claas daardie bietjie privaatheid waarna hulle soek. Die bed is ’n geskenk van haar ouers, die kom-en-bekerstel van haar ouma, die skildery van hul plaas ’n poging van die oujongnooi-tante: ’n waterval wat uit die berg stort, ’n leivoor langs die huis, ’n blomtuin met spatsels kleur. Bokant die bed kniel ’n gehekelde engel in ’n biddende posisie.
Die katel met die verematras waarin hulle aand ná aand weggesak het, was ’n broeimasjien. Eers was die jong Claas versigtig in die huweliksbed. Wat sal Pa en Ma dink? Asof hulle nie ook eens jonk getroud was nie, wou Ellen sê.
Gou was dit elke somer ’n dogter, drie binne vier jaar. Toe kom klein Nieko. Hoesees en palmtakke voor die eselin. ’n Erfgenaam vir De Hoop.
By Nieko sal dit nie bly nie, meen Claas, hulle het grond nodig vir die ander seuns. Dis vir hom ’n uitgemaakte saak dat vee ’n beter proposisie as saaiery is. Die seedou maak roes in die koring; dis ’n omslommernis om die saad elke jaar eers met kalk te behandel. Hy praat sy pa om. Hulle huur aanvanklik ’n deel van Laaggelee en koop toe.
’n Put sonder bodem, blyk dit gou te wees.
Meer grond bring groter uitgawe mee. Dis die maklikste manier om ryk te word, maar ook om bankrot te gaan. Teëspoed ry die Prinse reeds die eerste jaar. Die souwes vee die aarde kaal; die gesaaides wat as voer moet dien, waai weg. Wolpryse is swak, winkelskuld hoog. Baie gou besef Nicolas hy het sy hand oorspeel toe hy sy kosbare kontant in Laaggelee gesteek het.
Die Prinse wurg. Elisabet is dit breed gewoond. As die kapkar ingespan word, trek sy haar aan vir die dorp. Die vroumense besef nie die erns van die dilemma nie, en Claas reken sy groeiende gesin nie as ’n ekstra uitgaaf nie – hoeveel eet ’n kind nou? Maar die skuld eindig nie by die Jood se winkel nie.
Nicolas sien al hoe kom sy goed onder die hamer. Hy het ’n fout gemaak, te groot gedink en te groot gewaag. Al kry hy ook ’n koper vir Laaggelee – wat nie maklik sal gebeur nie – sal hy nie sy prys kry om die skuld te delg nie.
Elisabet gaan klop by haar broer aan, iets waarvan Nicolas niks hou nie. Dat ’n vrou namens hom moet intree, laat hom na ’n swakkeling lyk. Sy sien dit in ’n ander lig. Die Kamer op die dorp vra ses persent rente; haar broer sal seker nie hul ore van hul kop af trek nie.
Maar Sam stel blykbaar glad nie belang nie. Tot haar ergernis lag hy haar uit toe daar geld gepraat en ’n bedrag genoem word.
“Vir daai stuk waaisand!”
“Waarin jy jou vee ook jaag en van ons wagters laat oppas. Ja, toe!” kap Elisabet terug. Sy’s nie verniet ook ’n Laumbaart nie.
Skynbaar uitgevang, verander Sam se houding. Hy word meer toegeeflik en kom hulle tegemoet. Hy gaan ’n kontrak met hulle aan: Hy leen die geld renteloos aan Nicolas, met die verstandhouding dat die bedrag ná twee jaar terugbetaal word. Dag en datum word bepaal.
Hulle teken op die dorp, voor die prokureur. Die kontrak kry ’n stempel op.
’n Ruk lank rol Nicolas snags rond.
“Voel jy nie lekker nie, my man?” vra Elisabet en gee hom iets te drinke teen die winde.
“My vrou, om vir siekte wakker te lê is niks … maar vir skuld!”
Nicolas het die ongemaklike gevoel dat hy De Hoop verpand het. Hulle het nie rekening gehou daarmee dat Sam ’n woekeraar is wat koop en verkoop nie. Hy het reeds meer as een plaas by Nuwepos geïnkorporeer.
“Hy’s my broer,” sê Elisabet ontstig, “hy sal dit nie aan my doen nie!”
Nietemin, toe die tyd om is, wil Sam sy geld hê. Hy sê die kontrak op. Hy druk Nicolas. Hou hom doof vir sy suster se gepleit oor Claas se vier onskuldige kindertjies, en ’n vyfde op pad.
“Jy het self kinders, Sam, en kleinkinders,” smeek Elisabet.
Waarvan een op huurgrond in die Koeberg boer omdat sy vrou nie ’n plaas het nie, verweer hy hom. En dogters waarvan twee nog nie man het nie, wat waarskynlik oujongmeisies sal word, vir wie hy voorsiening moet maak, ’n huis op die dorp koop en kontant agterlaat.
Haar pleitrede roer hom nie. Be kind to yourself before you are kind to others, is Sam Laumbaart se geloof.
Hulle staan weer in die prokureur se kantoor. Waar wil jy skelmer kry as dié nasie? kla Nicolas. Waar anders kom Sam aan die slimmigheid? Hoeveel kry die regsman onder die tafel deur?
Die prokureur verduidelik: Sam is nie onmenslik nie, hy wil hulle nie afgooi nie. In werklikheid skeld hy Nicolas die veertienhonderd pond kwyt wat Laaggelee nie werd is nie. Daarby neem hy De Hoop se opgehoopte skuld oor. En sy grootste toegewing: Hulle kan op die plaas bly so lank hulle wil. In die kleihuis agter die stalle. In werklikheid sal dit baie min verskil maak; hulle het vruggebruik, eet en drink verniet.
Vir Claas gee hy woonreg op Laaggelee, waar die man hoeka meeste van sy tyd deurbring. Hy en Ellen kan net so wel soontoe trek, daar’s ’n yslike werf vir die trop kinders.
Die dag op De Hoop toe hy die papiere moes teken, het die kort, blonde Nicolas Prins wat nooit ’n harde