Дьиэтигэр кэлэн иһэн, дүлүҥ үөһэ олорон, ытаабыта үһү: «Басхардыыр Уйбаан курдук, оппор кэмнээн сүөһүм сороҕун ордорбут буолуум», – диэн.
Ити сут дьыл кэнниттэн улам үчүгэй буолан испит эбит Баскардыыр Уйбаан.
ААТТААХ ОЙУУН ДЬААРЫН
Дьаарын – Кэтирэй уола. Бордоҥҥо кинээс эбит. Ааттаах ойуун идэлээх киһи эбит.
Нэлэкэй Кылаа диэн баар эбит. Ол атыырын аата Мүлдьү Босхоҥ диэн. Бу атыыра – дьикти боруода. Сиэлиттэн кутуругун төрдүгэр диэри, арҕаһын бата, кыра сиэл үүнэн барбыт. Ити гэннэ бу илин атаҕа кытта сиэл буолан түспүт. Дьэ, ол атыыр ытыктаах эбит, ытык дабаттарар эбиттэр.
Ити биһиги Эбэбит хотугу өттүгэр арыы сытар. Күөл эрдэҕинэ. Кэлтэгэй Арыы аннынан, Илин Дэриэбинэ аттыгар. Атынан кэстэрэн киирэллэр эбит. Илин Дэриэбинэ диэккинэн. Ол арыыга олороллор эбит сайын бу дьон. Онно Соҕотох Тиит диэн соҕотох тиит баар үһү. Бу аҕыйах сыл буолла эмэх буолан охтубута. Ол тиит таһыгар бу киһиҥ ыһыах уурбут. Ыһыах ууран баран, бу Дьаарын ойууну баран ыҥырар: «Бараҥҥын, ытык дабатан, кымыспын ыһан кулу», – диэн.
Чэ, онуоха ол ыһыаҕар барар. Алҕаан, ытыгын дабатан, кымыһын иһэрдэн, баҕаҕар ыһан, атыырыгар иһэрдэн. Онтон, дьэ, кэлин дьоннор испиттэр ол кымыстарын. Ол гынан баран, кэлэригэр Нэлэкэй Кылааттан атыырын көрдүүр. «Миэхэ бу атыыргын аҕал», – диэн. Маны туран, дьэ: «Биэрбэппин», – диэбит. Онуоха туран: «Миигин бачча дойдуга күлүү гынан, элэк гынан ыҥырбыккын. Биир атыыр иигин харыһыйаҕын 1. Атаҕым соболоҥун биэрдэргин да ылыам, биэрбэтэргин да ылыам», – диир. Ону: «Эн хайдах гынан ылаары гынаҕын? Биэрбэппин!»
Дьэ, этиһии барар. Дьаарын кыһыл талаҕы хабырҕа эриэннии кыһар эбит. Атын кымньыытын. Ол кымньыытынан сири түөрт өттүнэн далбаатаабыт. «Ол уолум кэлэн ылыҥ, ол кыыһым кэлэн ылыҥ», – дии-дии. Алгыы-алгыы арыыттан кэстэрэн, Куочайы арҕаа өттүнэн дьиэтигэр, Оҕуруоттааҕар, барар.
Били атыыра, тииккэ икки көнтөһүнэн бааллан турар атыыр, өрө тура-тура, хаһыҥырыы-хаһыҥырыы мөксөр. Инньэ гынар да суларын быһа түһэн кээһэр. Онтон били Дьаарын тахсыбыт суолунан сүүрэр. Дьэ ону, мунньустубут дьоннор күөйэ көтөннөр, ыыппаттар. Атыырдара арыыны тула сүүрэн барар. Ол баран, Бөрө Тумула диэн сиргэ күөлгэ көтөн түһэр.
Бу дьоннор туос тыынан сырыһыннараллар. Дьэ, ол харбаан, тыылаах дьон сэргэ тиийсэллэр. Хонууну булан баран, туруо дуо, чыҥха арҕаа тэбинэр дии. Дьэ онон, ол атыыры ойуунунан былдьаан барта үһү диэн сэһэргиир этилэр.
Кэпсээнньит тылы быһаарыыта:
1 Биир атыыр иигин харыһыйаҕын – биир атыыр туран буоһаппытын харыһыйаҕын.
ДЬААРЫН КЭБИН ТУОММУТА ҮҺҮ
Дьаарын биир кыыһа хара ыалдьарга ыалдьыбыт. Ону кытта (хара ыарыы абааһытын, иччитин кытта), күөх эбириэн оҕус буолан, харсыбыт. Куттаан, өлөрсөн. Хоту Муустаах муораҕа кыйдыам диэн биитэр Хаҥас Диэкилэргэ (абааһылар бааллар эбит) илдьэн туттарыам диэн. Куттаан куоттаран.
Бу Бүлүү төрдүгэр Нүдүлү диэн күөл баар эбит. Ол күөлгэ тиийбит. Абааһыта күөлгэ уртуус курдук ундьулус гынан хаалбыт.
Онно