– дип ду кубып кычкырды халык. – Эсписәйт итик!
– Егетне батырмыйк! – дип, халык аны йолып калды.
Әскый карт үзе ахырдан сөйләп йөрде.
– Безнең малайның әнә илле дүрт пот ашлыкка кәгазе туры килмәде. (Ул һич тә өстеннән чыкты, җитмәүчелек булды дип аңларга теләмәде.) Хөкүмәт эшендә андый гына була инде ул. Була ул, була…
Әскыйнекеләр гомер буе бер кеше белән конфликтка кермәде, егетләре беркем белән сугышмады. Боларның рәвешен күрүгә үк, чыккан ачуың басыла, кан тынычланып китә иде.
«Елларга иминлек бирсен» дигән сүзләрне ишетүгә, минем күз алдына Әскый картның бөтен гаиләсе килә…
Мин бу китабымның әлеге бүлеген язып бетергән көннәрдә авылга кайттым. Җәй иде, тук арыш башагы, бәрәңге чәчәге, урманнан алып кайтып капка төпләренә кибәргә тараткан кырлык үләне исе килеп торган җәй иде. Кайттым, күңел нечкәрде. Күршедә өлкәннәрдән туксан сигезенче яшь белән бара торган Бүре Әскый генә калган. Кайтуыма әйттеләр: кичә төштән соң Әсхәдулла абзый кинәт кенә авырый башлаган. Үлем авыруы эләккән, ашаудан калган, имеш. Үз гомерендә беркайчан да ашыкмаган, бернәрсәдән дә өрекмәгән, каушамаган Әсхәдулла абзый үлемне дә тыныч каршы алыр, алыр…
Мин шәһәрдән алып кайткан кып-кызыл ике зур помидор тоттым да авыру янына киттем.
Менә без уйнап йөргән «Әскыйләр ындыры», менә инде бераз үзгәртелгән ишегалды, менә яңа йорт (теге без «таянып торган» сәкеләр, әлбәттә, инде юк), ишегалдында ак мунча, мотоцикл, комбайн резинасы, электр кайрагы… Яңа заман, яңа рух. Ишегалдында җитү чәчле ике егет (Әсхәдулла абзыйның иртә үлгән улының малайлары) мотоцикл белән мәш килеп яталар. Кердем, исәнләштем.
– Бабаегыз авырып киткән икән, хәле ничек? – дидем.
– Әнә бит, – диде егетләрнең берсе, кулын чүпрәккә сөртә-сөртә. – Әнә бит, мунча нигезендә утыра.
Мин имәнеп киттем. Чыннан да, мунча нигезендә, тезләрен туп-туры кушырып, күптәнге, әллә кайчангы Әсхәдулла абзый утыра иде. Мин аның янына килдем, исәнләштем. Ләкин ул кеше танудан узган иде. Җитү чәчле егетләр сөйләделәр: кичә, авыру эләккәч тә, бабай каушап калган, ары-бире йөренгәләгән, әллә ничә тапкыр егылган. Әсхәдулла абзыйның колак төбе, ияге, бер як бит чыгынтысы кызгылт-зәңгәр булып канга каткан иде. Ул гел егылган. Аның күзләре пыялаланып киткән, ул берөзлексез метмелдәтеп нәрсәдер ашый иде, бераздан мин аның нәрсә икәнен белдем – жилет кесәсеннән алып, кәгазен сүтеп, шоколад конфет ашый икән, җәйге эссе һавада йомшап җебегән бу конфет картның кулларын, авызларын буяп бетергән. Танымаса да, мин биргән күчтәнәчләрне алды һәм помидорның берсен конфетлы авызына якын китереп сытып суыра да башлады.
– Ә-ә-ә… Әле кем була соң бу? Кайсы авылдан? Ни атлы? – дип, алмашынган күзләрен миңа текәде. – Кая барыш? Рәхмәт, күчтәнәчең өчен рәхмәт.
Җитү чәчле егетләр, бабалары янына килеп, минем кем икәнлегемне аңлатырга керештеләр. Карт таныган сыман булды, әмма күзләре тагын алмашынды.
Ул помидорлы, конфетлы кулларын колагына күтәреп кинәт кенә азан әйтә башлады:
– Аллаһе