yeniçeriler arasında büyük bir boğuşma geçtiği bilinmektedir. III. Selim’in cenazesi Laleli Camii’nin avlusunda babası III. Mustafa’nın türbesine defnedildi.
III. Selim, bir yandan Doğu kültürüne ilgisini devam ettirirken Batı kültürüne de ilgi duyuyordu. İlk defa 1797 yılında III. Selim zamanında İstanbul’a Avrupa’dan gelen bir grup opera gösterisi sergiledi. Fransız mimar ve ressam Antoine Ignace Melling İstanbul’da birçok yapılar inşa etti. İstanbul’un çeşitli manzaralarını gösteren gravürler çizdi. III. Selim’in kız kardeşi Hatice Sultan’ın Melling tarafından Ortaköy semtinde inşa edilen sarayı İstanbul halkı ve Avrupalılar arasında çok ün kazandı. Bir yandan da eleştirilere neden oldu. III. Selim şiir ve müziğe çok meraklıydı. “İlhami” mahlasıyla birçok şiirler yazdı ve çok sayıda şarkı besteledi. Klasik Türk Müziğindeki suzidilara, şevkefza, şevk-u tarab, Arazbarbûselik ve nevakürdi makamları III. Selim’in buluşlarıdır. Dini müzik olarak ayin, durak, nat, ilahi formunda, din dışı müzik olarak Kâr, beste, semai, şarkı, köçekçe, peşrev, saz semaisi formunda 64 civarında eser bestelemiştir.
III. Selim’in yazdığı saltanatın gelip geçici olduğunu anlatan bir manzume şöyledir:
“Bağ-ı âlem ıcre zâhirde safâdır saltanat
Dikkat etsen mânevi kavgaya cardır saltanat
Bu zamanın devletiyle kimse mağrur olmasın
Kâm alırsa adl ile ol dem becâdır saltanat
Kesbeder mi vuslatın bin yılda bir âşık ânın
Meyleder kim görse ammâ bîvefadır saltanat
Kıl tefekkür ey gönül çarhın hele devranını
Ki safâ ise velev ekser cefâdır saltanat
Bu Cihan’ın devletine eyleme hırs-ü tamâ
Pek sakın İlhamî zira bîbekadır saltanat”
15
II. MAHMUT
Şiiri, edebiyatı ve bilimi seven, halk arasında dolaşmayı ve onların dertlerini dinlemeyi gerekli gören Sultan II. Mahmut, Osmanlı İmparatorluğu’nu gerek sosyal bakımdan, gerekse uygarlık açısından ileri bir ülke yapmaya çalıştı. 14 Mart 1827’de, İstanbul’da Türkiye’nin ilk tıp okulu olan Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’yi kurdu. İlk resmi gazete olan Takvim-i Vekayi’nin çıkmasını sağladı. Yaptığı Avrupai yenilikler nedeniyle halk tarafından “Gavur Padişah” diye adlandırılıyordu.
20 Temmuz 1785 tarihinde Topkapı Sarayı’nda doğdu. Öğrenimi ile Sultan III. Selim padişahlığı sırasında bizzat meşgul olmuştur. Tahta çıkmadan 1 yıl 2 ay önce Sultan IV. Mustafa’nın veliaht-şehzadesi oldu. Keza sarayda O’nun dışında Osmanlı ailesinden hiçbir erkek bulunmamaktaydı. Kabakçı Mustafa isyanı sonunda tahttan indirilen III. Selim’i tekrar padişah yapmak için gelen Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa, asilerle birlikte hareket eden Sultan IV. Mustafa’yı tahttan indirdi. Saraya girdiğinde III. Selim’in öldürüldüğünü öğrenen Alemdar Mustafa Paşa, katillerin elinden canını zor kurtaran II. Mahmut’u tahta çıkardı. 1808’de tahta çıktığında 23 yaşındaydı. Sultan II. Mahmut tahta geçtiği zaman Osmanlılar Ruslarla savaş halindeydi. İngiltere ile 1809’da yapılan antlaşma sonucu Ruslarla savaşa devam kararı alındı. Rusların Fransa ile olan sorunları ve Osmanlı Devleti ordularının yıllarca süren savaştan yorgun düşmesi yüzünden iki devlet de barış imzalamaya mecbur kaldılar. 28 Eylül 1812 tarihinde imzalanan Bükreş Antlaşması ile Rusya, Eflak ve Boğdan’dan çekilecek, Besarabya bölgesi ise Ruslara bırakılacaktı. Osmanlılar Bosna ve Eflak’dan 2 yıl vergi almayacak, Sırplar kendi içlerinde serbest kalacaktı. Tuna nehrinde hem Osmanlı hem de Rus gemileri serbestçe dolaşabilecekti. Prut ve Tuna nehirlerinin sol sahilleri iki ülke arasında sınır kabul edilecekti. Sırbistan’daki isyan sonucu yapılan Edirne Antlaşması ile Sırbistan yarı bağımsız hale geldi. 1828’de, Rusya savaşı sonrasında yapılan Edirne Antlaşması sonucunda, Yunanistan’a bağımsızlık verildi. Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a imtiyazlar tanındı. Ruslar işgal ettikleri yerlerin çoğunu geri verdiler. Rus ticaret gemilerine boğazlarda geçiş hakkı tanındı. Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödemeyi kabul etti.
Sultan II. Mahmut, kurduğu Sekban-ı Cedid adlı yeni askeri teşkilatın yeniçerilerin ayaklanması sonucu kaldırılması üzerine artık Osmanlı Devleti için kanayan bir yara haline gelen yeniçeri ocaklarını 1826’da Vaka-i Hayriye adı verilen olayla ortadan kaldırdı. Yeniçeri ocağı kaldırıldıktan sonra, onun yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adı verilen yeni bir askeri teşkilat oluşturuldu. Osmanlı Devleti’ndeki çöküşü fark eden II. Mahmut, hayatı boyunca İmparatorluğu Batı düzenine uydurmaya çalıştı. Kıyafet kanunu çıkararak devlet memurlarının fes, pantolon ve ceket giymelerini sağladı. Avrupalı hükümdarlar gibi davrandı; setre pantolon giydi, sakalını kısa kestirdi, resmini devlet kurumlarına astırdı. 1831’de yalnız erkekleri belirten nüfus sayımı yaptırttı. Böylece yeni kurduğu ordunun devamını sağlayacak insan ve servet durumunu öğrendi. Avrupa’nın önemli şehirlerinde daimi elçilikler bulundurttu. Medreselerin yanında Avrupa tarzı eğitim veren yeni okullar açıldı ve Avrupa’ya öğrenciler gönderildi. Divan teşkilatını kaldırdı ve onun yerine bakanlıklar (nazırlık) kurdu. 30 Mart 1838’de Sadrazamlık makamına “Başvekalet”, Sadrazama “Başvekil” denilmesi kararlaştırıldı. Bir fermanla ilköğrenimin zorunlu ve parasız olduğunu ilan etti. Rüştiyeler (orta okul) ve devlet memurlarının yetişmesi için Mekteb-i Maarif-i Adliye kuruldu. Tıbbiye ve Harbiye okulları açıldı. Bu okullar için yabancı kaynaklı eserler Osmanlıca’ya çevrildi. Posta teşkilatının kurulması ve karantina uygulaması da yine Sultan II. Mahmut döneminde gerçekleştirildi.
Aynı zamanda hattat, bestekâr ve şair olan Sultan II. Mahmut yazdığı şiirlerde Adli mahlasını kullandı. Sultan II. Mahmut yakalandığı verem hastalığından kurtulamayarak, 1839’da 54 yaşında vefat etti. Büyük bir cenaze töreni ile halkın gözyaşları arasında Divanyolu’nda kendisi için oğlu Abdülmecit tarafından Mimar kardeşler Ohannes Dadyan ve Boğos Dadyan’ın inşa ettiği II. Mahmut Türbesi’ne defnedildi.
16
MİTHAT PAŞA
(AHMED ŞEFİK)
Osmanlı devlet adamı, sadrazam. Tuna, Aydın ve Suriye Valisi. İlk Osmanlı anayasası olan Kanun-i Esasi’yi hazırlayan kurulun başkanı. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki birçok reformun mimarı.
Rusçuklu Mehmed Eşref Efendi’nin oğludur. Çocukluğunu İstanbul’da ve babasının naip olarak bulunduğu Vidin ve Lofça’da geçirdi. Özel eğitim gördü. Arapça, Farsça ve biraz Fransızca öğrendi. 1834’te Divan-ı Hümayun kaleminde görev aldı. Burada kendisine Midhat mahlası verildi. Divan-ı humayun’un görevlerini üstlenen Meclis-i Vükela’nın kâtipleri arasında yer aldı. 1840’ta Sadaret Mektubi kaleminde yer aldı. 1842-1846 arasında tahrirat katibi yardımcısı olarak Şam ve Sayda’da, 1846’dan sonra divan kâtibi olarak Konya ve Kastamonu’da görev yaptı. 1854’te sadrazam olan Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa tarafından Rumeli’de yaygınlaşan isyan olaylarını bastırmak gibi, yerine getirilmesi güç bir işle görevlendirildi. Bulgaristan’da düzeni sağladı. İstanbul’a dönüşünde Abdülmecid’i devirmeyi amaçlayan suikast girişiminin soruşturmasını yürütmekle görevlendirildi. Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa’nın ikinci sadrazamlığı sırasında, 1861’de vezir rütbesiyle