word nie.”
“Dis die ding, Tumelo. Ons poliesmanne weet wat om te doen as die jongmense moeilikheid maak, want ons weet die oumense is aan ons kant. Wat maak jy as almal teen jou is? Jy moet my pa sien.”
“Ek moet loop,” groet die onderwyser. “Gesels julle maar en onthou ek sê Skosana weet wat hy kan kry as hy vir die Boere vertel wat hulle so graag wil hoor: Independence!”
“Dis my pa,” sê Tsepo. Dis duidelik hy wil Tumelo John nie nou al laat gaan nie. “Die oumense raak onkeerbaar. My pa sou nooit hier weggetrek het as hy geweet het wat daar vir hom wag nie.” En hy vertel ook van ’n vergadering van meer as 5 000 wat die oumense van Moutse gereël het om beswaar te maak teen al die stories. Minister Viljoen was ook daar, dit het nogal gelyk of hy luister. “Jy sien, Skosana wil ons hospitaal hê, daar is mos nie een by hom nie.”
Hulle loop na die uitgang. Tsepo vertel ook van sy suster en swaer in Ekangala by Bronkhorstspruit (Tumelo John kyk op sy horlosie, die tyd stap aan) wat ook soos soveel ander mense van die Oos-Rand getrek het omdat hulle daar huise kon kry, nogal nuwe huise in ’n behoorlike dorp.
“Jy weet, my swaer sê hy staan liewer elke dag drie-uur op om die bus te haal werk toe. Want nou leef hulle darem ordentlik.” Maar eensklaps sien hulle, vertel Tsepo verder, ook hulle is om die bos gelei. Skosana wil die dorp inlyf. Waar het jy in elk geval gehoor van soveel liefdadigheid. Huise pasella! Nee, sulke liefdadigheid is te duur. “Hoe kan jy papiere uitneem by Skosana en sy kliek? Dan is jy eers ’n tweedeklas burger en dan sal sy ma se pensioen net die helfte wees van wat sy nou kry. Die helfte … Hei, Tumelo, ek loop nou, kyk wie kom hier aan!”
Saam stap die twee weer die winkel in om ’n ander uitgang te kry, want adjudant-offisier Mabe het, groot en gewigtig, sy opwagting op die winkelstoep gemaak.
Daar is ’n vrou wat plante langs die pad verkoop waar mens by die vierrigtingstop na Temba afdraai. Sy lag as die polisieman met haar skerts, lyk bietjie verbaas as hy uitvra na die ploegbrekerplantjies wat eenkant op ’n plastieksak lê. Hy koop dit. Ry daarna na Temba.
“Raai wie sien ek hier anderkant by die klipkerk?” sê hy ’n rukkie later vir Temba Kefasi in die apteek. “Maphanga, die prokureur van Pretoria. Ek wonder wie hy nou weer kom leegsuig. En ry die bliksem nie onverskillig nie, jaag al die stof voor die kerk op, jy moes sien hoe skuif die kar toe hy op die teerpad inswaai.”
“Hy gaan ’n kantoor hier oopmaak, het jy nie gehoor nie? By daardie ooptetjie met die bome anderkant die kerk.”
“Wat? Ek dink sy soort moet maar liewer in Pretoria bly, prokureurs ken geen genade nie.”
Temba het die foto’s reeds in ’n stuk of twintig koeverte verpak, die kêrel wérk vir sy kommissie! Tumelo John maak een koevert oop. Die stralende gesig van ’n polisiekadet kom uit.
“Dankie swaer, ek sien jy het die prys ook opgeskryf. Luister, wanneer gaan ons Zimbabwe toe?”
Dis waar Temba gebore is, die wêreld wat hy sedert sy negende jaar toe hy Suid-Afrika toe gekom het, nie weer gesien het nie. Dis Tumelo John wat hom so treiter met die versoeking om weer sy familie te gaan opsoek. Maar so ’n kuier sal moet wag, Temba is onlangs getroud en het ’n standplaas in die nuwe uitbreiding gekoop.
“Jy sien mos ek kan nie nou al nie, ek moet eers geld vir my huis bymekaar kry en dan bou.”
Ek sal nie weer aan jou karring nie, dink Tumelo John, kyk hoe selfvoldaan lyk jy, nie verniet jou naam beteken “hoop” nie en dan kom woon jy nog op ’n plek met dieselfde naam, dis twee hope hoop bymekaar.
Hulle het buitetoe geloop, staan en gesels onder die afdak voor die apteek, kyk af op die mense wat in en uit by Checkers beweeg. Tumelo John het geweet wat sy vriend se antwoord sal wees, maar hy kan die vraag nie verhelp nie, nie sedert hy nou ’n jaar gelede saam met sy skoonpa in die geel Valiant op is na Mutare nie. Dis waar die ouer man ook grootgeword het. Daardie besoek bly hom by, maklik sal hy dit nie vergeet nie. Dis ’n wonderlike wêreld, berge en bosse en so vrugbaar. Kos genoeg. En die mense ontspanne, selfs die witmense. Hy het hom voorgeneem om weer te gaan en sommer gou ook. Net Busi moet hy nog oortuig, sy kan nie begryp wat hy daar wil maak nie.
“Hoe gaan dit nou met jou been?” vra Temba.
“Ek dink hy kom nou reg. Net party dae pla dit nog … Hei Temba, ek moet spore maak. Gou gaan vleis koop en dan na my oompie in Majaneng.”
Sy oompie sit buite in die son. Hy kerf aan ’n stok, maak glo die hek reg (die derde slag vanjaar), is ergerlik oor die agterkleinkinders wat net verrinneweer, hulle kom geduld kort en niemand wil dit weet nie. Sy dogter (Tumelo John se tante) bring vir hulle tee. (Hulle weet ek hou nie van die ewige bierdrinkery nie.)
“Ons gaan lank wag vir reën hierdie jaar,” sê die ou man, “ek kan dit voel aan my lyf. Dit voel kompleet of die rumatiek my gelos het. Man, ek is springlewendig. Net bietjie strammerig.”
Die ou trek al ’n hele ent in die sewentig. Met alles op hierdie lappie grond het sy hande iets te make, die huis self (vier kamers, ongepleisterde sementstene, sinkdak en tenk) en buitekombuis, die hand vol vrugtebome, die stewige heining en, natuurlik, die rosyntjiebospenne op die hoeke van sy erf om die eiendom teen boosdoeners te beveilig.
Die nuwe Temba-uitbreiding waar Tumelo John woon is nie eens ’n kilometer hiervandaan nie, maar toe Oompie kom nesskrop het so ’n vyftien jaar gelede was alles aan die oorkant net kale veld.
“Maar ek weet, dit kan nie hou nie. Jy kry net bietjie skiet en kort voor lank sit die halter weer styf-styf om jou nek.”
’n Paar jaar gelede is hy ook op ’n keer met uitskop gedreig omdat hy soos die meeste ander ou inwoners van hierdie distrik geen Tswana is nie. Maar vandag weet die Temba-polisie hy is Moleko van die kollege se oompie. Tumelo John het vir hom gesê: sorg altyd dat jy jou belasting kan bybring; betaal hondebelasting, wielbelasting, donkiebelasting, betaal elke belasting wat die regering kan uitdink. En bêre jou kwitansies, want kwitansies is goed om vir ewig te hou. Dan maak jy dit omtrent onmoontlik dat hulle jou uitsmyt, ’n mens wat belasting betaal kan nie sommer as plakker gereken word nie. Moet net nie begin boikot nie.
Tumelo John blaas die stoom oor die rand van sy enemmelbeker in die rigting van die vyeboom wat mens duidelik by die litte kan sien swel. Ouman Mgabi het ook gesê daar gaan lank gewag word op reën, maar die boom steur hom nie aan praatjies nie, hy gaan voort.
Langs Oompie lê sy graafyster (waarmee hy wortels en bolle in die veld uitgrawe) en ’n hopie bossies wat hy die oggend iewers moes geoes het. Hy loop altyd oor van allerhande kruierate, hy is – soos sy bure sê – ’n goeie poenskopdokter.
“Waarvoor gebruik oom dit?” Tumelo John tel ’n takkie op, stryk oor die harige blare.
“Mokatelo. Dis die plant wat mense terug laat steier, ja, hy druk swáár op jou vyande. Die oumense het dit gebruik wanneer hulle op pad is, dit keer ongeluk af. Soos polisie of rondlopers. As jy gevaar sien, dan wys jy daarmee, dan kan jy maar verbygaan. Of jy byt ’n stukkie af en spoeg dit voor jou uit en sê: Ek gaan verby met hierdie wildewinde … Vat een vir jou.”
Lag. “Nee wat, ek is dan self ’n poliesman. Wat sal ek daarmee maak? Vir die ander poliesmanne wys?” Lag.
“Ook weer waar, ook weer waar,” skud die ou man sy kop. En asof hy geroep is, gee ’n jong loslopende werfhoender langpoottreë tot by die ou kêrel se voete, kyk dan lank en aandagtig na iets om reg voor hom op die grond te gebeur. Tot hy met ’n veebeweging verwilder word.
Dis Vrydag en, dink Tumelo John toe hy wegry, sy ou oompie gaan nou-nou weer begin dopsteek. Sy drinkebroers sal een-een uitslaan soos groengoed na ’n reën, almal sal reeds weet daar is vleiskos by oompie vanaand. En ek? By die teerpad draai hy haastig regsaf en onder in die duik neem hy nie die pad na sy buurt nie. Hy het amper vergeet, hy wou nog by die Tattersall’s langs. As hulle hom moet vra, soos die mense in die tydskrifte altyd gevra word, wat is jou stokperdjie, sal hy nie eintlik kan sê dis fotografie nie, nee, dis ook vir hom werk,